Ikaw Ang God’s Best Ko

 

CHAPTER ONE

CRUSH ako ni Harvey, crush ako ni Harvey! May kakambal pang tono ang naglalarong iyon sa isipan ni Annalou habang pababa ng jeepney. Isa si Harvey sa mga pinakaguwapo niyang kaklase. Ang buong barkada nga niya ay may crush sa binata. At kanina, nag‑ipit si Harvey ng love letter sa libro niya. Kung hindi nga lang nakakahiya sa mga kapwa pasahero, kanina pa sana binuklat ni  Annalou ang sulat. Kung bakit naman kasi nadiskubre lang niya iyon nang buklatin ang ipamamasaheng limang pisong papel na inipit sa libro. Napakainit ng panahon. Palibhasa ay tanghaling tapat na kaya tirik na tirik ang araw. Binuksan muna ni Annalou ang dalang payong bago nakuhang tumawid sa kalsada. Tila mayroong kakaiba. Iyon ang napuna ni Annalou habang tumatawid. At the same time, para ding  may mga matang nakatingin sa kanya. Makakabila ng kalye, nalukot ang mukha ni Annalou nang makita ang mga nakaharang sa daraanan. Iyon ang kakaiba. Nang pumasok siya kaninang umaga, malinis na malinis pa ang daang nakapagitan sa clusters ng mga low‑cost condominium units at ng gasolinahan. Ngayon ay makikita na roon ang mataas na patas ng mga hollow blocks, kabilya, graba, at buhangin. Nakahambalang din ang isang cement mixer, jack  hammer, at ang mga construction workers na kasalukuyang nakaupo sa sidewalk at kumakain ng tanghalian. Nanlulumo at naiinis na kumaliwa na lamang si Annalou sa isa pang daan. Ngunit bago iyon, inilibot muna niya ang mga mata sa paligid. Wala naman siyang napunang tao na nagmamasid. Ngunit kanina ay parang ibig manindig ng mga balahibo niya sa batok. Hindi alam ni Annalou kung para saan ang  mga construction materials at equipment na nakita. Mula nang magkaisip siya ay nanatiling walang bakod ang Bagong Lipunan Condominium. Sanay na siyang binabati ng mabababang halaman na may friendly at dilaw na mga bulaklak sa uniformed garden beds na istratehikong nakalagay sa bawat kanto ng condominium clusters. Pagtapat ni Annalou sa ikalawang cluster, isang Labrador puppy na kulay‑tsokolate ang  humarang sa daraanan; tinahulan siya. Bigla niyang naalala ang kuwento ng kanyang lola na kagat lang daw ng tuta ang ikinamatay ng ama ni FPJ na si Fernando Poe, Sr. Takot siyang napahinto sa paglalakad. Ang ganda sana ng tuta—coffee‑brown ang mga mata, ang balahibo ay dikit sa balat, pino na tila ba bagong mowed na Bermuda grass. May leash na kadena na gawa sa translucent plastic. Lumabas mula sa pintong katapat ng aso ang  isang marahil ay walong taong gulang na batang lalaki, ngumunguya ng chocolates base sa supot ng Hershey’s Kisses na bitbit. “Choco, stop!” tawag ng bata sa aso. Nang magpatuloy sa pagkahol ang tuta, hinagilap ng bata ang dulo ng leash, hinila iyon, at pagkatapos ay kinarga na ang alaga. Saka pa lamang huminto sa pagkahol ang tuta. Ngumiti ang bata kay Annalou. Guwapo pala ang batang lalaki. Nakita ni  Annalou na nangangalahati pa lamang sa pagtubo ang dalawang incisors nitong katabi ng dalawang pangil sa itaas. Nakasingit sa mga pagitan ng ngipin ang kinakaing tsokolate. “Sorry, Miss Cute, nakawala sa hawak kòtong si Choco. Nagandahan yata sàyo ang tuta ko kaya ka hinarang.” Lokong bata ito, ah. Nagsisimula pa lang umangat ang height sa lupa, marunong nang mambola ng babae, sa isip‑isip ni Annalou. Sinungitan niya ang bata.  “Ikulong mòyang tuta mo at nang hindi nakakaabala sa mga nagdaraan. Mamaya mo, makakagat pàyan.” Hindi man lang natinag ang bata ng katarayan niya, sa pagtataka ni Annalou. “May turok naman si Choco ng antirabies. At hindi rin siya nangangagat ng tao,” paliwanag ng bata at nagkibit‑balikat. “Okay lang na mataray ka, maganda ka naman, eh. At para hindi ka na magalit. .” Dumukot ang bata sa hawak na supot,  pagkatapos ay iniabot sa kanya ang tatlong piraso ng Kisses. “Regalo ko sàyo. Kunin mo na, please,” anito nang nanatiling nakatingin lang si Annalou sa kamay nitong nakalahad at nakakunot‑noo. Muling umangat ang tingin ni Annalou sa mukha ng bata. Tila nagsusumamo ang deep‑set at bilugan nitong mga mata. Bahagya pang nakalabi ang mapula at mahugis na mga labi. “I’m Roy Rafael Villaruz. ‘RR’ ang nickname ko  pero gusto ko, ‘Rafael’ ang itawag mo sàkin. Mas pang‑mature na kasi ang ‘Rafael’ kaysa ‘RR’,” wika ng bata na nananatiling nakalahad ang palad na may tatlong tsokolate. “Kilala mo na ako kaya puwede mo nang kunin ang chocolates. Tinuruan ka rin ba ng mommy mo na huwag kukuha ng candies mula sa strangers?” Napangiti si Annalou, naaaliw na sa matabil na bata. Kinuha niya ang iniaabot ni Rafael. “Thank you, Rafael. Annalou Trinidad naman ako.”  Lalong lumuwang ang pagkakangiti ng bata. “‘Ann’ ang itatawag ko sàyo.” Nakarinig sila ng tinig‑babae na tumatawag kay Rafael, nagmumula sa loob ng unit na pinanggalingan kanina ng bata. Sumagot naman si Rafael ng isang malakas na, “Nandiyan na po!” Nagsimula nang muling humakbang si Annalou. “Sige, Rafael. Thank you uli rito sa chocolates.” Kumaway naman ang bata. “You’re welcome.  Bye, Ann.”

REFRIGERATOR agad ang tinungo ni Annalou nang makapanhik sa kanilang unit na nasa ikalawang palapag ng condominium. Sa sobrang init ng panahon, nadisporma na ang mga Kisses chocolates sa kamay. Sa gutom at uhaw na nararamdaman, hindi na niya nakuha pang magpalit ng suot na school uniform. Matapos hugasan ang nanlalagkit na mga kamay,  ipinaghain na niya agad ang sarili. Katulad ng madalas mangyari, malamig ang kanin at ulam ni Annalou. Umaga pa kasi niluluto ng mommy niya ang pagkain bago umalis ng bahay. Dapat ay initin muna niya kahit ang ulam na adobong manok. Ngunit talagang gutom na siya. Ganoon na ang buhay ni Annalou mula pa noong grade six. Dati ay may maid sila. Kahit may trabaho rin noon ang mommy, at least, may  nakakasama siya sa bahay kapag wala ito at ang daddy. Subalit nagbago ang lahat pagtuntong ni Annalou sa ikalabindalawang kaarawan. Hinintay lang ng ama na matapos ang birthday niya, at kinabukasan ay bitbit na ang malaking maleta at umalis ng kanilang unit. Hindi na nakita ni Annalou ang ama mula noon. Mula rin noon, tuwing umaga, nakikita ni Annalou na namumugto ang mga mata ng mommy. Gabi‑gabing naririnig niya ang impit  nitong mga pag‑iyak. Palagi na ring natutulala. Hanggang isang araw ay nabalitaan niyang nagbitiw na ang ina sa opisinang pinapasukan bilang department secretary. Forced resignation. Parang noon lang namulat si Annlou sa tunay nilang sitwasyon. Gabi‑gabi na rin siyang umiiyak dahil doon. Wala siyang ibang masulingan maliban sa Diyos. Umiiyak siya tuwing mag‑isa na lamang sa silid at taimtim na nananalangin sa Diyos na buksan ang mga mata ng mommy. Na  tulungan sila Nito sa kanilang kinakaharap na problema. Maging ang pastor sa kanilang simbahan ay nahingahan na ni Annalou ng kanilang problemang mag‑ina. Tinulungan siyang manalangin at kinausap din ang mommy niya. Dahil doon ay tila naman nagising ang mommy ni Annalou. Hindi na ito pumasok pa sa isang eight‑to‑five job. Bagkus ay naging dealer na lamang ng mga beauty products, nag‑ahente ng insurance at educational plans, at nagpahulugan  ng mga appliances sa mga kakilala. At nitong huli ay nagtitinda na rin ng mga alahas. Mula noon ay hindi na nakalimot si Annalou na magpasalamat sa Diyos araw‑araw. Itinuturing niyang milagro ang pagbabago sa mommy. Subalit minsan, may mga gabi pa ring naririnig niya ang impit nitong pag‑iyak. Gumagawa na si Annalou ng homework sa ibabaw ng mesa sa komedor nang dumating ang mommy. Sinalubong niya ito at humalik sa pisngi.  “Nag‑lunch na kayo, `My?” “Nag‑late snack ako kanina, anak.” Saglit niyang pinagmasdan ang mukha ng ina bago pumunta sa kusina. Hanggang ngayon, wala siyang maisip na dahilan upang iwan ng daddy ang mommy. Mabait na ina at asawa ang mommy niya, maunawain at maganda pa. Ininit ni Annlou ang natitirang adobo sa kaserola at inilagay sa “warm” ang rice cooker. Naglagay na rin siya ng pinggan at pitsel ng  malamig na tubig sa dining table. Nang lumabas ang mommy niya ng silid ay nakapagpalit na ng pambahay. Naihain na rin niya ang kanin at ulam sa mesa. “Kumain na kayo, `My,” tawag ni Annalou. Napangiti ang ina nang makita ang nakahain. “Salamat, anak.” Habang kumakain ang mommy ay binalikan ni Annalou ang kanyang homework. Hindi upang gawin kundi upang ipatong ang kanyang mga  braso at baba sa mga bukas na libro at notebooks. Kakaunti lang kasi ang mga pagkakataong nakakausap niya ang ina dahil palagi itong abala sa pagkita ng pera upang mabuhay sila. Hanga nga si Annalou sa ina. Natapos na nitong hulugan ang kanyang college educational plan sa sariling pagsisikap lang. “Ipapasyal kita sa SM sa Sabado, anak. Manood tuloy tayo ng sine sa QUAD. Medyo malaki ang nakomisyon ko sa jewelry set na binili sa akin ng  asawa ng dati kong boss.” Natuwa si Annalou sa narinig ngunit mabilis na nagkuwenta ang isip. Babayad sila ng sine at tiyak na kakain pa sila kahit sa Jollibee lang. Kapag may nakita pang sale ang mommy ng mga bagay na kakasya sa kanya katulad ng damit, mapapabili rin. “Sa park na lang tayo mamasyal, `My. `Tapos, magbaon tayo ng pagkain, parang picnic na rin. Mapapanood din naman natin sa rented VHS tape ang magandang pelikula  ngayon.” Naudlot ang pagsubo ng ina sa tinuran niya. Saglit siyang pinagmasdan. “Gusto ko lang namang hindi ka mahuli sa ginagawa ng mga kaedad mo, anak. Ayokong mapag‑iwanan ka sa uso.” “Hayaan n’yo, `My, hihingi ako sa inyo ng pera kapag may kailangan na akong palitan sa mga gamit ko.” Tumayo si Annalou pagkasabi niyon at kinuha ang mga Kisses chocolates na pinalamig  niya sa refrigerator kanina. Ibinigay niya ang isa sa mommy at kinain naman ang dalawa. “Bigay `yan n’ong batang nakilala ko kanina,” wika niya habang ngumunguya. “Mommy, bakit nga pala may mga construction materials sa harapan ng BLC?” “Babakuran na raw. Ginagawa kasing daanan ng mga squatters na nasa likuran. Marami na ring sidewalk vendors sa harapan na hindi basta mapaalis. Naisip ng administrator na bakuran na  lang para wala nang hahara‑harang maninindang tumambay roon.” Iilang buwan pa lang natatapos ang EDSA Revolution, para nang mga kabuteng nagsulputan ang mga bahay ng squatters sa likuran ng BLC. Dati ay malawak na taniman lang iyon ng ipil‑ipil. “Sayang naman, masisira na ang magandang view ng clusters,” wika ni Annalou. “Wala tayong magagawa, marami na rin kasing nangyaring nakawan diyan sa bandang unahan.  Baka nga sa susunod, kailangan na ring magsuot ng ID ang mga residente rito para lang masala ang mga taong pumapasok.” Nang ligpitin ng ina ang pinagkainan, alas‑tres na ng hapon, ayon sa relong nakasabit sa dingding.

DUMAAN muna si Annalou sa comfort room kaya hindi nakasabay ang barkada sa pagbaba sa canteen nang mag‑recess. Inayos muna niya ang buhok at nagpahid ng pulbos sa mukha bago  bumaba ng hagdan. Bumagal ang kanyang mga hakbang nang makitang tila naghihintay sa paanan niyon si Harvey. Nakatingala ang binata sa kanya. “Hi,” maluwang ang ngiting bati ni Harvey. “Sabay na tayong pumunta sa canteen.” Nakadama agad si Annalou ng pinaghalong kilig at kaba. “Sige.” “Nabasa mo na bàyong note na inilagay ko sa Chemistry textbook mo?” tanong ni Harvey nang  magkaagapay na silang naglalakad. Kiming tumango si Annalou. “Ano’ng sagot mo?” Nabawasan ang kilig ni Annalou. Kabibigay lang sa kanya ng love letter, sagot na agad ang hinihingi? “Ahm, kailangan bang may sagot na agad?” “Of course. Si Dave nga at si Carolyn, oras lang nagligawan, naging mag‑on na agad.” Pasimple siyang napabuga ng hangin. Ang lagay palang iyon, mas matagal pa sila dahil  malapit nang mag‑isang araw ang itinagal ng pagbibigay nito ng love letter sa kanya. “Hindi ko pa alam ang isasagot ko sàyo, eh,” aniya. Nabura ang ngiti ni Harvey. “Bakit, wala ka man lang bang nararamdaman sa akin? Hindi ka ba natutuwa kapag nakikita mo ako? Minsan nga, nahuhuli ko pa kayong magbabarkada na sumusulyap sa akin `pag akala n’yong hindi ako nakatingin.” Nadidismayang tiningnan ni Annalou ang  binata. Oo nga at totoo naman ang sinasabi ni Harvey ngunit ang dating niyon sa kanya ay nagyayabang, nagmamalaki. Pinili tuloy niya ang pinakaligtas na sagot. “Kahit naman sa ibang cute din sa campus, ganoon kami mag‑react.” Tinapunan siya ni Harvey ng hindi naniniwalang tingin. Nang pumasok sila sa canteen, sa halip na pagmamalaki ang maramdaman ni Annalou na makita sila ni Harvey na magkasabay ng ibang  mga estudyante, tila nais na niyang itago ang mukha sa mga makakakita. “Eh, Harvey, kina Baby na lang ako sasabay,” wika niya bago pa man sila makarating sa counter. Nakita kasi niyang may bakante pang upuan sa mesa ng mga kabarkada. Inilibot ni Harvey ang paningin. “Ang mabuti pa, sabihin mo na lang sa akin kung ano ang order mo at dalawa na tayong makikisabay sa table nila. Hintayin mo na lang ako roon, okay?”  Walang nagawa si Annalou kundi sundin ang binata.

“DON’T tell me na hindi mo sasabayan si Harvey?” pangunguna ni Vina kay Annalou nang makaupo na siya sa mesa ng mga kabarkada. Si Vina ang pinakamatangkad at pinaka‑sexy sa kanilang magkakabarkada. “Siya ang sasabay sa atin,” sagot ni Annalou. “Eh, bakit parang malungkot ka?” nagtatakang  puna ni Baby, ang pinakamaganda. “Nag‑away na ba kayo agad?” hula naman ng kulot na si Josephine. “Alam n’yo, guys, parang hindi na ako nae‑ excite na maging ka‑on si Harvey,” pagtatapat ni Annalou. Animo iisa ang isip na sabay‑sabay na napamulagat sa kanya ang tatlo. At bago pa makapag‑usisa ay lumapit na sa kanilang table si Harvey, bitbit ang tray ng kanilang merienda.  Uwian na nang magawa ng tatlong kabarkada ni Annalou na i‑interrogate siya. “Kasi naman parang nayayabangan na ako sa kanya. Alam n’yo namang turn‑off sa akin ang ganoong ugalim,” paliwanag niya. “Pagyayabang na ba ang tawag d’on?” kontra ni Vina. “Nagsasabi naman ng totoòyong tao. Talaga namang lagi natin siyang tinitingnan.” “Hindi naman `yon ang punto ko. Okay, granted ngang totoo ang napapansin niya. Ano ba  naman `yong sarilinin na lang niya iyon sa halip na ipangalandakan pa niya?” ani Annalou. “Ann, hindi naman tayo nagpapakaseryoso sa mga lalaking `yan, right?” paalala ni Josephine. Si Baby ang sumagot. “Right. Makipag‑on ka. Huwag ka lang palalamang. Dahil sa observation ko, `yang mga campus heartthrob kapag nabe‑ break ng babae, nagiging kiss‑and‑tell.” Tinapunan ni Annalou si Baby ng tinging nagsasabing magpatuloy ito sa sinasabi.  Ganoon nga ang ginagawa ni Baby. “Alam mo ba sina Dave at Carolyn? Break na ngayon. Àyun, ipinagkakalat ni Dave na hustler na raw humalik si Carolyn. Malamang daw na marami na rin itong experience sa pakikipag‑sex kaya bago pa raw siya mapikot ng isang secondhand, nakipag‑ break na siya.” “Sinabìyon ni Dave?” nanlalaki ang mga matang hingi ni Annalou ng kumpirmasyon. Si Josephine na ang sumagot. Kung mahilig  sumagap ng tsismis si Baby, si Josephine naman ay mahilig mag‑analyze ng mga issue na nakapaloob sa mga tsismis sa campus. “Hindi siguro eksaktong ganoon ang pagkakasabi. Pero alam mo naman dito sa atin, pakpak yata ng jet ang nagdadala sa mga balita.” Napaisip bigla si Annalou sa sinabi ng mga kaibigan. Kinabukasan, may dalang sulat si Annalou para kay Harvey na pasimple niyang ibinigay  bago magsimula ang kanilang first period. Tumabi naman ang binata sa kanya nang tapos na ang second period. “Sabay tayong pumunta sa canteen mamaya, ha?” ang paalam pa. Marahan niyang tinanguan ang binata kahit nagtataka. Hindi yata naintindihan ni Harvey ang inilagay niya sa sulat. Upang hindi maging obvious sa kanyang mga kaklase, dumaan muna si Annalou sa comfort room nang humudyat na ang recess. Paglabas  niya ay nag‑aabang na si Harvey malapit sa hagdan. “Talaga bang kaibigan lang ang tingin mo sàkin?” agad nitong simula, malungkot ang anyo. “Totoo namang natutuwa ako kapag nakikita kita,” tugon ni Annalou. “Totoo ring lagi ka naming sinusulyapang magbabarkada kasi nga guwapo ka. Pero naisip ko, hindi siguro sapat `yon para makipag‑on ako sàyo.” “Eh, kung makipaglapit ako sa barkada mo,  makakatulong bàyon para magustuhan mo rin ako later on?” Nalito bigla si Annalou. “E‑ewan ko.” Pauwi na siya ay nasa isip pa rin niya ang sinabi ni Harvey. Hindi tuloy agad niya napansin nang humarang si Rafael sa dinaraanan. Dalawang beses nang ginagawa ng bata ang ganoon mula noong una silang magkakilala. Tuwina ay binibigyan siya ng bite‑sized chocolates. “Ann, may ibibigay ulit ako sàyo,” may  pagmamalaking anunsiyo ni Rafael. Napilitan siyang huminto. “`Lagi ka na lang may ibinibigay sa akin,” reklamo niya kunwa ngunit nakangiti. “Gano’n talaga ang dapat,” wika ni Rafael na animo matanda. Pagkatapos ay hinawakan ang isa niyang palad at inilagay roon ang tatlong maliliit na supot ng M&Ms. “Baka kinukupitan mo na ng pera ang mommy mo para lang maibili ako ng chocolates?” wika ni  Annalou. “Hindi yata. Masamàyon, `di ba? `Tsaka, talaga lang marami kami niyan sa fridge.” “O, sige. Thank you uli rito, ha?” “Sandali,” pigil ni Rafael bago pa man niya muling ihakbang ang mga paa. “Bakit?” “May BF ka na ba?” Natawa si Annalou. “Bakit naman patìyon inuusisa mo?”  “Basta, sagutin mo na’ng tanong ko,” wika ng bata sa determinadong tinig. “Wala. Fourteen pa lang ako, `no.” Ngunit kung nagkataong hindi siya nakapag‑isip‑isip, baka ngayon ay boyfriend na niya si Harvey. “Ako na lang ang gawin mong BF.” Lalong natawa si Annalou sa seryosong pagkakalahad ng bata. “Grade two ka pa lang, Rafael. Ang lakas naman ng loob mo.” “Kahit naman bata pa ako, alam kong love kita.  Kaya sige na, pumayag ka nang maging BF mo ako.” Ang anyo ni Rafael ay katulad sa isang sumusumpa at nagsusumamo. Naisip ni Annalou na wala naman sigurong masama kung magpatianod sa trip ng kulit‑bulilit. Talaga lang sigurong maagang tinamaan si Rafael ng pagkakaroon ng crush. Pero sa isip ay pinagagalitan niya ang sarili. Magdadalaga na siya upang patulan pa niya ang mga ganoong kalokohan. Subalit nang matitigan niya ang tila  nangungusap at inosenteng mga mata ni Rafael, bigla na lamang siyang napapayag. “Okay, BF na kita mula ngayon.” Napakaluwang ng naging ngiti ng bata. May dinukot ito mula sa bulsa ng suot na shorts. Sa pagkaaliw ni Annalou, isinuot ni Rafael sa kanyang daliri ang isang plastic na singsing na kulay‑berde. Nakatampok doon ang mukha ni Batman! “Iki‑kiss pa kita para talagang totoo,” wika pa  ng bata. Natawa na naman si Annalou. Ngunit yumuko siya at iniumang ang pisngi kay Rafael. “Sige na nga.” Subalit hindi sa pisngi niya nag‑landing ang maliit nitong mga labi kundi sa mga labi niya. Binigyan ang mga iyon ng smack.

 

CHAPTER TWO

“TOTOO ba ang itinawag sa akin ni Vina?” walang pasakalyeng bungad agad ni Baby kay Annalou nang mapagbuksan niya ng pinto ang kaibigan. Nasa first year college na sila. Sila ni Baby ay kapwa sa Philippine Women’s University pumapasok. Food and Nutrition ang kurso ni Annalou, at Hotel and Restaurant Management  naman si Baby. Sina Vina at Josephine ay kapwa nag‑enroll ng Liberal Arts sa Sta. Isabel College. Sa kabila niyon, hindi nabawasan ang kanilang komunikasyong magkakaibigan. Regular pa rin silang nagkikita at nagtatawagan. Nginitian ni Annalou si Baby. Nahuhulaan na niya kung ano ang isinugod ng kaibigan sa bahay nila. “Hindi ka pa talaga nakapaghintay bukas kahit magkikita naman tayo sa school,” nanunudyo niyang wika. “Hindi mo rin naisip na  tumawag na lang sa telepono para hindi ka na naabala sa pagbiyahe rito.” Sa Makati pa kasi nakatira si Baby. Inirapan lang siya ng kaibigan. Pumasok sa loob, nagtuloy sa sala, at prenteng naupo sa sofa. “Oo,” sagot ni Annalou sa naunang tanong ni Baby at pasalampak na ring naupo sa katapat nitong pang‑isahang sofa. Namilog na naman ang mga mata ng kaibigan. “You mean, sinagot mo na nga si Joey?”  “Narinig mo ako,” aniyang sinabayan pa ng paggalaw ng mga balikat. “Kaya finally, may first boyfriend na rin ako. Hindi na ako nahuhuli sa inyo nina Josephine.” Sa halip na tuwa ay pagkadismaya ang lumarawan sa mukha ni Baby. “Susme naman, Annalou, mukhang question mark ang posture ng lalaking `yon. Ang itim‑itim pa at kasinlaki ng kay Rene Requiestas ang mga mata. Ano’ng nagustuhan mo sa isang `yon?”  “`Tamòto kung makapamintas. Mabait naman si Joey, ah.” “Mahal mo ba?” Hindi agad nakasagot si Annalou. “Sa mga manliligaw ko, siya ang pinakamabait, pinaka‑ thoughtful, at magalang pa kay Mommy. Kasundo ko naman siya.” Tila nababanas na sinikmatan siya ni Baby. “Hindi ko tinatanong ang mga katangian niya. Ang itinatanong ko ay kung mahal mo siya.”  “`Di ba, napag‑aaralan naman `yon?” “Naman, Annalou Trinidad, ganyan ka na ba kadesperadang magka‑boyfriend at pati hindi mo mahal ay sinagot mo?” “Sinasabi mo lang `yan dahil kayo nina Vina, nasa high school pa lang tayo, nagka‑boyfriend na,” nakanguso niyang saad. “Eh, ako? Nasira na nga ang promise ko sa sarili na bago maka‑ graduate ng high school ay magbo‑boyfriend ako.”  “Ano ba’ng nangyayari sàyo?” usisa ni Baby habang nakamasid sa kanya. “Ann, nagka‑ boyfriend man kaming tatlo, iyon ay dahil mahal namin ang mga lalaking sinagot namin. Pero kung hindi, bakit naman kami makikipagrelasyon?” “Kasi naman kung bakit hindi ako maka‑ graduate sa pagkakaroon lang ng crush.” Kulang na lang ay mapapadyak si Annalou sa paghihimutok. Napapailing na pinagmasdan siya ng kaibigan.  “Tama ba ang tingin ko na pakiramdam mo sa sarili mo ay hindi normal dahil hanggang ngayon ay hindi ka pa nai‑in love?” Tiningnan din ni Annalou ang kaibigan. Hindi man niya makita ang sariling mukha, alam niyang nakalarawan doon ang pag‑aalinlangan. “Sa palagay mo kaya, may kinalaman doon ang pag‑ iwan sa amin ni Daddy kaya ako ganito?” Nagkibit‑balikat si Baby. “Siguro. Pero puwede ring hindi. Susme, Ann! Kahit abutin ka pa ng age  thirty bago ka ma‑in love, eh, ano naman? Walang mawawala sàyo. Baka nga may mapala ka pang mas mabuti kung wala munang asungot sa buhay mo.” “You mean, asungot na pala sàyo ngayon si Harvey?” nanunudyo nang tanong ni Annalou. Mula kasi nang tanggihan niya ang panliligaw noon ni Harvey ay kay Baby na nabaling ang pansin ng binata. At taliwas sa inakala niya, hindi naman pala mayabang si Harvey. Marami pala  itong katangiang hindi niya napansin noon. Huli na para manghinayang. Tatlong taon nang magkasintahan ang dalawa. Sa isang banda, natutuwa na rin si Annalou dahil kaibigan naman niya ang naging nobya ni Harvey. “Hindi naman sa gano’n,” tanggi ni Baby. “Ang sinasabi ko lang, `pag nagka‑boyfriend ka, hindi naman lagi na lang kayong naglalambingan. Paminsan‑minsan ay nagtatalo rin kayo, nagkakaselosan, nagkakatampuhan. Hindi nga  lang ako maaaring mag‑quit sa relasyon dahil mahal ko siya.” Napabuntong‑hininga si Annalou. Natitiyak niyang mula sa makalawa ay hindi na niya makikita sa kanila si Joey. Makikipag‑break siya bukas na bukas din. “If you still think you’re abnormal, you’re not. Kahit pa nga idagdag mong hanggang ngayon, madalas ka pa ring makaramdam na parang laging may mga matang nakatingin sa iyo,” wika  pa ni Baby. Alam ng mga kaibigan ni Annalou ang kakaibang pakiramdam niyang iyon kapag nasa labas siya ng bahay o nasa isang pampublikong lugar. Hindi na niya iniintindi ngayon ang bagay na iyon. Nananalig siyang iniingatan siya ng Diyos sa lahat ng oras. Sapat na iyon upang hindi siya kabahan tuwing mararamdaman na naman niyang may lihim na nagmamasid sa kanya. Sa kalaunan ay nasanay na siya. “Kailan kaya talaga  ako magmamahal at magkaka‑boyfriend?” “Bakit, may boyfriend ka naman na, ah. Hindi ba’t sinagot mòyong cute na batang nakatira sa unahang cluster nitong BLC?” Natawa si Annalou sa sinabi ng kaibigan. Hanggang ngayong medyo nagma‑mature na ang isip ni Rafael ay patuloy pa rin ang bata sa pagbibigay sa kanya ng kung ano‑ano— chocolates, bulaklak, ball pen o panyo. Pinupuntahan pa siya sa bahay, at umaakto  talagang tunay na boyfriend. Hindi rin iniinda ang pangangantiyaw ng mommy niya, ng inang si Rhodora—na nakilala agad ni Annalou isang araw matapos silang maging “mag‑on”ni Rafael— at ng mga kapatid. “Come to think of it,” wika niyang nangingiti pa. “Sa mga naging suitors ko, wala pang nakakasapaw sa pagpapakita ng pagmamahal sa akin ni Rafael. Too bad na hindi nagkatugma ang aming mga panahon.”  KINABUKASAN, pagpunta nga sa kanila ni Joey ay agad na sinabi ni Annalou ang nabuong pasya. Abot‑abot ang paghingi niya ng paumanhin sa lalaki dahil sa maling desisyon. “Okay lang naman sa akin kung hindi mo pa ako mahal ngayon,” tugon ni Joey. “Nade‑ develop naman ang feelings. Handa akong maghintay hanggang sa matutuhan mo na akong mahalin.”  Subalit naging firm si Annalou sa pagpapasya. “Ayokong maging unfair sa ating dalawa, Joey. Iyon ang mangyayari kapag ipinagpatuloy pa natin ang relasyong ito. Siguro gusto ko lang talagang maranasang magka‑boyfriend kaya nagawa kong sagutin ka. But I realized na hindi ko pala kayang makipagrelasyon sa hindi ko mahal.” Lulugo‑lugong nagpaalam ang lalaki. Nang ihatid ni Annalou sa pintuan si Joey ay  siya namang pagdating ni Rafael. Bihis na bihis ang bata—polo shirt na checkered royal blue at light blue at itim na slacks. Masama ang tingin ni Rafael nang makasalubong si Joey matapos makita na pinisil ng lalaki ang palad niya bago tuluyang umalis. “Sino ang lalaking `yon?” sita ni Rafael nang nasa kusina na sila. Kapag ang bata ang dumadalaw sa kanya, malayang nagagawa ni Annalou ang mga bagay‑bagay habang nag‑uusap  sila. Katulad na lamang ngayon na ang lulutuin para sa hapunan ang inihahanda niya. “Para kang sisimba sa getup mo, ah,” wika ni Annalou sa halip na sagutin ang tanong. Naghihiwa na siya ng patatas para sa lulutuing pesang isda. “Boyfriend mo rin ba siya?” “Isang araw ko lang siyang naging boyfriend. At kanina ay nakipag‑break na ako sa kanya.” Matalim ang mga matang sinulyapan siya ni  Rafael. “Boyfriend mo na akòtapos, nakikipag‑ boyfriend ka pa sa iba.” Natawa si Annalou. “Kung magsalita ka, para bang may seryoso tayong relasyon.” “Sabi ni Kuya, kapag may girlfriend na, hindi raw dapat na nanliligaw pa sa iba. Siyempre dapat, ganundin sa babae. Kapag may boyfriend ka na, hindi ka na dapat nakikipag‑boyfriend sa iba. Two‑timer ang tawag doon.” Kahit tinatawanan lang ni Annalou ang mga  sinasabi ni Rafael ay para siyang tinamaan doon. May dinukot sa bulsa si Rafael, pagkaraan ay iniaabot sa kanya ang isang kahitang gawa sa kristal. “Anòyan?” tanong niya sa halip na kunin ang iniaabot. Inalis ni Rafael ang hawak niyang kutsilyo at ipinalit doon ang kahita. “Buksan mo.” Nang buksan niya ang kahita, isang silver ring ang nakita niya. “Bakit mo ako binibigyan nito?” “Baka kasi ikinahihiya mong isuot `yong unang  singsing na ibinigay ko sàyo kasi plastic lang iyon. Pinag‑ipunan kong maibili ka ng singsing na hindi ka mahihiyang isuot.” Kahit gustong matawa ni Annalou—sa edad nitong iyon ay talaga palang seryoso si Rafael sa napangatawanang relasyon sa kanya—ay hindi niya magawa. Touched siya sa pagbibigay nito ng singsing na natitiyak niyang hindi lang isang taong pinag‑ipunan ng bata. “Rafael, baka mapagalitan ka ng parents mo  kapag nalaman nilang inaksaya mo sa pagbili ng singsing na ito ang savings mo.” “Matagal ko nang sinabi sa kanilang nag‑iipon ako dahil gusto kitang maibili ng singsing. Si Daddy pa nga ang kasama kong bumili niyan.” Kinuha ni Rafael ang singsing sa kahita nang hindi pa rin siya kumikilos, at ito na ang nagsuot niyon sa kanyang palasingsingan. “`Yan, talagang totoong mag‑girlfriend na tayo dahil hindi na plastic ang singsing mo.” Umakyat ang bata sa  katabing kitchen chair at walang sabi‑sabing binigyan ng smack ang mga labi niya. Napapailing at natatawa na si Annalou nang bumaba na ito sa silya. “Kailan mo ba makakalakihan ang kalokohang ito?” tanong niya. Napaseryoso siyang bigla nang makitang napalitan ng galit ang anyo ni Rafael. “Hindi kalokohan ang pakikipagsyota. I love you at tatlong taon na kitang love. Bakit hanggang ngayon, hindi mo pa rin ako love?”  Napaawang na ang bibig ni Annalou sa panunumbat ng bata. Parang maiiyak na pilit namang pinipigil. “Rafael, napakabata mo pa para ma‑involve at isipin ang ganitong bagay. Isa pa, dalaga na ako at ikaw naman ay maliit pa. Hanggang tainga pa nga lang kita.” “Lalaki rin ako. At `pag lumaki na ako, hindi mo na ako ikahihiyang maging boyfriend.” Ipinasya ni Annalou na konsultahin ang ina ng bata tungkol sa bagay na iyon. Itiniyempo niyang  nasa school si Rafael nang magpunta siya sa unit ng mag‑anak na Villaruz. “Tita Rhodora, nagwo‑ worry na po ako kay Rafael,” sagot niya nang tanungin ng ginang ang kanyang sadya. “Bakit naman? Wala akong nakikitang problema sa batang `yon,” anito. Inilahad ni Annalou ang suot na singsing. “Ibinigay niya ito sa akin, Tita. And God knows kung gaano katagal niya itong pinag‑ipunan.” Ngumiti lang si Rhodora. “Napaka‑romantic  talaga ng bunso ko, manang‑mana sa ama. Ganyan din ang asawa ko noong nanliligaw siya sa akin.” Napaawang ang kanyang bibig. Hindi iyon ang inaasahan niyang tugon mula sa ginang. “Alam namin ng daddy niya ang tungkol diyan. Dalawang Christmas na nag‑ipon si RR bago niya nagawang bilhin `yan,” wika ni Rhodora. “`Yon na nga po, eh. Hindi po ba abnormal na  lumampas na ang tatlong taon at hindi pa rin nawawala ang pagkaka‑crush niya sa akin? He’s acting na parang isang grown‑up na,” pakli ni Annalou. “Wala naman kaming nakikitang masamang epekto sa kanya. In fact, baka nga nakabuti pa iyon dahil mas mahaba ang ibinibigay niyang oras sa pag‑aaral kaysa sa paglalaro. Pakiramdam kasi niya, binata na siya. Matataas din ang grades niya sa school. Mas naging observant siya at laging ang  gusto niyang kausap ay iyong matatanda sa kanya.” “Pero, Tita, hindi na niya nae‑enjoy ang pagiging bata niya,” pakli ni Annalou. Tinapik lang siya ni Rhodora sa balikat. “Nag‑ aalala kang masyado, makakalakihan din niya ang damdamin niya sa iyo. Ang totoo nga niyan, gusto naming magpasalamat sa iyo ng mister ko dahil naging motivating factor ang pagkaka‑crush sa iyo ni RR para siya magsikap sa pag‑aaral at  maging masunurin sa amin. Gusto na raw niyang mag‑mature. Binata na nga raw kasi siya, kaya dapat lang daw na hindi na siya malikot at makulit.” Binuntutan pa ng ginang ng tawa ang sinabi. Hindi gumaan ang pakiramdam ni Annalou nang makaalis na ng unit ng mga Villaruz. Umasa na lamang siya na kapag sumapit na si Rafael sa teenage years ay makakita na ng ibang babaeng kasing‑edad nitong mapagbabalingan ng pansin.

 

CHAPTER THREE

MATULING lumipas ang mga araw, mga buwan, at mga taon. Naka‑graduate na si Annalou ng college at nakapagtrabaho na rin katulad ng mga kaibigan. Ikatlong Labrador na rin ang aso ni Rafael. Namatay na ang unang Choco. Ang ikalawa naman ay nanakaw. Ngayon ay kulay‑ tsokolate na naman ang balat ng aso at muli ay Choco na naman ang pangalan.  May mga pagkakataon pa ring nakakaramdam si Annalou ng tila may mga matang nakasubaybay sa kanya. Sa maraming taong nagdaan, walang isa mang taong nagtangkang lumapit sa kanya upang akalain niyang iyon ang lihim na nakatugaygay sa kanya. Hindi na rin naman siya nag‑aalala roon dahil nga nasanay na siya sa ganoong pakiramdam. At siyempre, alam niyang hindi siya pababayaan ng Diyos. Wala pa rin silang balitang mag‑ina tungkol sa  daddy ni Annalou. Ipinasa‑Diyos na lamang niya ang tungkol doon. Kahit paano ay natutuwa na rin siyang makitang naka‑recover na nang tuluyan ang mommy. Bumalik na ang ina sa dati—masigla, masayahin, at puno ng pag‑asa. Hindi na rin niya naririnig na umiiyak sa gabi. Si Rafael ay bihira nang magpakita kay Annalou mula nang talampakin niya na nasasakal na siya sa pagbuntot‑buntot sa kanya. Sinabi rin niya na ibaling na ng binatilyo ang damdamin sa  babaeng kaedad, at napapahiya na siya dahil ang akala ng ibang nakakakita sa kanila ay pumapatol siya sa isang napakabatang lalaki; na sa paningin ng ibang tao ay isa siyang cradle snatcher. Ang totoo, sinabi lang naman ni Annalou ang mga iyon upang magising na si Rafael. May sapat na itong isip upang maunawaan siya. Talagang nakapagtatakang seventeen na ito ay hindi pa rin na‑outgrow ang damdamin sa kanya. Ayon pa kay Rafael, ito raw ang “God’s Best”  niya. Para pa ngang sumusumpa habang puno ng kumbiksiyong sinasabi sa kanya iyon. Hindi na lamang niya pinansin. Aaminin ni Annalou na nami‑miss din niya ang binatilyo. Nasanay na siyang bahagi ito ng kanyang buhay. Madalas siyang kulitin, aliwin. Napaghihingahan din ng kanyang mga problema kung minsan. Bibihira nga itong magbigay ng advice sa kanya ngunit may kakaibang katiwasayang sumasapuso tuwing naroon ang  binatilyo at sinsero siyang pinakikinggan. Nagdamdam si Rafael at ngayon nga ay bihira nang pumunta kina Annalou. Minsan sa dalawang linggo na lamang kung magpakita. Dadalhan lang siya ng chocolates na gusto niya, pagmamasdan siya, at pagkatapos ay magpapaalam na. Kinakabahan si Annalou at nawi‑weird‑han at the same time sa ginagawi ni Rafael. Hindi nangyari ang sinabi ng ina ng binatilyo na  makakalakihan din ng anak ang damdamin sa kanya. Ngunit kahit paano ay natutuwa na rin siya mula nang i‑confront niya si Rafael dahil hindi na ito ngayon lumalapit sa kanya kapag nasa labas sila at may ibang taong nakakakita. Hanggang sa makilala ni Annalou si Brendan, radiologist sa Muntinlupa Medical Center, ang ospital na pinapasukan niya bilang dietician. Sa una pa lamang ay nagpakita na ng interes ang lalaki sa kanya. Hindi nga lumampas ang  dalawang buwan at nanligaw na. Sa unang pagkakataon ay hindi napintasan ng tatlong barkada ni Annalou si Brendan nang ipakilala niya ang lalaki isang linggo. “Go, girl,” sabi pa sa kanya ng mahilig mangilatis na si Josephine. “Palagay ko, siya na ang ‘God’s best’ mo. Beinte‑tres ka na, ikakasal na ako, at sina Baby at Vina ay may mga anak na.” Nakatuluyan ni Baby ang una niyang manliligaw na si Harvey. Isang taon na nga ang anak ng  dalawa. “It’s about time na magkaroon ka na ng isang totoong boyfriend at nang hindi ka nagtitiyaga kay Rafael.” “Speaking of Rafael, minsan, nagi‑guilty ako sa ginawa kong pag‑confront sa kanya. Sabi kasi ng mommy niya, naging malulungkutin na raw si Rafael. Lagi raw tahimik ngayon. Hindi na raw gaanong nakikipag‑usap sa kanila at bihira na ring lumalabas ng bahay. Pero lalo raw nitong isinubsob ang sarili sa pag‑aaral. Hindi kaya  makasama sa kanya na bigla na lang siyang naging introvert?” nag‑aalalang wika ni Annalou. “Nag‑a‑adjust lang `yon sa pambabasted mo,” sagot ni Baby. “Pasasaan ba at makakalimutan ka rin niya. Lalo na ngayon, ang tangkad na niya at lalong gumuwapo. Tiyak na marami na siyang kaklaseng babae na nagpapapansin sa kanya.” “But we must admit na one‑of‑a‑kind ang kasong `yan ni Rafael,” wika ni Vina. “Magpapainom ako sa buong barangay namin  kung nakuha man lang ng estranged husband ko ang kahit one‑fourth ng loyalty sa iyo ng bagets nàyon.” Bago pa kasi maisilang ni Vina ang anak ay nakipaghiwalay na ito sa asawang saksakan ng babaero. Mag‑isa ngayong binubuhay ni Vina ang anak. Napailing na lamang si Annalou. Kung sana lang ay nabaligtad ang sitwasyon. Sana ay si Rafael na lamang ang mas matanda at siya ang mas bata. It would be much more acceptable to  herself and to the people around them.

“YOU LOOK exhausted, Ann,” sabi ni Brendan at inalalayan siya sa siko habang bumababa sila sa ground floor ng ospital. Puno ang dalawang elevators kaya kahit napapagod na, sa hagdan na lamang sila dumaan. “Wala akong magagawa, may naka‑confine na VIP sa hospital suite,” pakli ni Annalou. “Kailangan ng personal supervision ang ipe‑  prepare na pagkain para sa pasyente. Tinawagan pa nga ako ng hospital director para gawin `yon.” “Ihahatid na kita.” “Huwag na, I can manage. May klase ka pa, `di ba?” Hindi niya alam kung pagma‑master’s din ang tawag sa kinukuhang kurso ng manliligaw. Ang alam lang niya ay tungkol din iyon sa radiology. “Hindi rin ako mapapalagay hangga’t hindi ko nakikitang settled at safe kang nakauwi sa bahay  n’yo. Puyat ka. Halos hindi mo na nga maimulat ang mga mata mo. Let me drive you home.” Hindi na tumanggi pa si Annalou. Hinayaan niya ang sariling igiya ni Brendan hanggang sa parking lot. Nakatulog na siya sa biyahe, at nagising lang nang maramdamang tila siya lumulutang. Nang imulat niya ang mga mata, karga na siya ni Brendan paakyat sa kanilang unit. “Napahimbing pala ang tulog ko. Ibaba mo na ako, kaya ko namang maglakad.” Iniisip niya  nang mga sandaling iyon kung may nakakita kaya sa mga kapitbahay sa pagkarga sa kanya ni Brendan mula sa kotse. “Doon na lang sa pinto,” ani Brendan na tila natutuwa pang buhat‑buhat siya. “Alam kong pagod na pagod ka na.” Sa harapan ng unit siya ibinaba ni Brendan. Pumasok pa ang lalaki at tiniyak na magiging komportable siya sa pagtulog. “Magbibihis pa ako, ano ka ba?” Natatawa na si  Annalou nang sabihin ng manliligaw na mahiga na siya sa kama at ito na ang bahalang magsara ng pinto. Hindi niya inaasahan ang gagawin ni Brendan: hinalikan siya sa noo. “Sleep tight, Ann.” Saka pa lamang ito tumalikod at lumabas ng unit. Napangiti si Annalou. Gusto niya ang ginagawang pag‑aasikaso ni Brendan. Gusto niya ang mga paglalambing na nakikita sa lalaki. She felt she was beginning to like him a lot every day.  Hindi pa natatagalang lumabas si Brendan nang may mag‑doorbell. Napilitan siyang lumabas. Isang malungkot na anyong Rafael ang napagbuksan niya ng pinto. Walang kibong iniabot sa kanya ng binatilyo ang tatlong bars ng Cadbury milk chocolates, wala isa mang katagang nanulas mula sa bibig hanggang sa bumaba na ng kanilang palapag. May humaplos na awa sa dibdib ni Annalou. Natitiyak niyang nakita ni Rafael ang pagkarga sa kanya ni Brendan kanina.  At tiyak din niyang nagseselos.

NASA mall si Annalou kasama ang mommy isang araw ng Linggo. Kahit noong hindi pa man siya nakaka‑graduate ng college ay maluwag na ang buhay nilang mag‑ina. Nahasa nang husto ang business acumen ng kanyang mommy. Hanggang sa tulungan sila ng isa nilang maykayang kamag‑ anak na nag‑alok ng kapital. Dahil doon ay nakapagpatayo sila ng maliit na jewelry store na  katulad ng sa mga tindahan ng alahas sa Binondo. May mga suki na rin ang mommy na mga mag‑ aalahas kaya hindi na kailangan pang maghanap ng customers sa kung saan‑saan. Mas marami nang panahon ngayon ang ina sa sarili at sa kanya. Patungo sila sa paborito nilang shoe store nang maramdaman na naman ni Annalou na tila may nagmamasid sa kanya. Hackles rising, she instantly held on to her mother’s wrist. Napahinto  ang ina sa paglakad at nagtataka siyang tiningnan. “Bakit?” Sa halip na sumagot ay iginala lang ni Annalou ang mga mata. “Don’t tell me, nararamdaman mo na namang may nagmamasid sàyo?” anang ina. Hindi pa rin umimik si Annalou, patuloy lang na ginagalugad ng mga mata ang paligid. Hindi naman gaanong marami ang tao sa palapag na kinaroroonan. Kung dati ay natutuhan na niyang  ipagwalang‑bahala ang pakiramdam na iyon, ngayon ay inabot na niya ang puntong naiinis na siya. Kaya kailangan na talaga niyang malaman kung talagang may lihim na nagmamasid sa kanya o kailangan na niyang magpatingin sa isang psychiatrist. “Anak, naman, bakit ba hanggang ngayon hindi mo maihiwalay sa sistema mo ang pakiramdam nàyan?” Batid niyang napu‑ frustrate na rin ang mommy niya sa kakaiba  niyang intuition, kung intuition ngang matatawag iyon. “Wala akong makitang rason para may lihim na—” Naudlot ang iba nitong sasabihin nang biglang manlaki ang mga mata. “Oh, my! I can feel it, too!” Saglit lang at kapwa na nila inililibot ang mga mata. Di‑kaginsa‑ginsa, itinuro ng ina ang isang lalaking naka‑jacket ng dark blue at papalayo na patungo sa glass elevator. “Ang taong `yon, parang pamilyar,” wika ng ina.  Bago pa makahuma si Annalou ay hatak‑hatak na siya ng ina patungo sa direksiyong tinutumbok ng di‑kilalang lalaki. “Sigurado ka, Mommy?” Hindi na nakasagot ang ina dahil patakbo na nilang sinusundan ang lalaki. Ilang dipa na lang marahil ang layo nila sa lalaki nang bago sumara ang pinto ng elevator ay nagawa nitong isiksik ang sarili sa maraming taong lulan niyon. Nanlulumong napatingin kay Annalou ang mommy nang pinto na lamang ang abutan nila.  Subalit saglit lang iyon. Muli siya nitong hinatak patungo sa pababang escalator. Nagsisiksikan naman ang mga tao roon kaya hindi nila magawang mapabilis pa ang pagbaba. Nang makarating sila sa ground level, paakyat nang muli ang elevator. “Sino’ng nakita mo, Mommy?” usisa ni Annalou nang hatakin sa isang tabi ang inang bakas ang panlulumo sa anyo. “I was not so sure, pero parang ang daddy mo  ang taong `yon.”

“YOU SEEM preoccupied lately,” puna ni Brendan kay Annalou habang sakay siya ng kotse ng lalaki. Katulad ng madalas mangyari ngayong sabay ang kanilang duty, ihahatid na naman siya nito pauwi. “May problema ka ba?” “Naiisip ko lang ang daddy ko.” Naikuwento na niya kay Brendan ang tungkol sa pag‑ abandona ng kanyang daddy sa kanilang mag‑  ina. “Nami‑miss mo pa rin siya hanggang ngayon, hindi ba?” “I missed having a father pero hindi ko nami‑ miss si Daddy.” Tinapunan siya ng lalaki ng hindi naniniwalang tingin. “Twelve years old ka pa lang nang iwan niya kayo. Sa edad nàyon, attached ka pang masyado sa parents.” “It’s been eleven years, Brendan. Sa haba ng  mga taong `yon, kung ano mang attachment mayroon ako dati kay Daddy, nakalimutan ko na.” Sinasabi niya iyon ngunit sa sarili ay hindi rin siya tiyak. Ayaw niyang tiyakin. Ayaw niyang buksan ang mga alaalang sinikap na niyang ilibing sa loob ng labing isang taon. Kahit sa Diyos, hindi niya makuhang ipabukas iyon. “Paano kung mahal pa rin niya kayo? Kung nariyan lang pala siya sa paligid at lihim na nakamasid sa inyo ng mommy mo?”  Napatingin si Annalou sa lalaki. Kung hindi lang kailan lang sila nagkakilala ay sasabihin niyang alam ni Brendan ang tungkol sa pakiramdam niyang may lihim na nagmamatyag sa kanya. “Kung totoong mahal pa rin niya kami, hindi niya hahayaang humaba pa ang mga taon ng pagkakahiwalay niya sa amin. Kahit nga si Mommy, matagal na ring naka‑recover sa pag‑alis niya sa buhay namin.” “Ano naman ang malay mo kung patagong  nagkikita ang mommy at daddy mo?” Nakakunot ang noong muli niyang tiningnan si Brendan. Papasa na itong imbestigador sa palagay niya. “Are you sure Radiology ang mina‑master mo at hindi Criminology or Law?” Natawa naman ang lalaki. “Posiblèyon, hindi ba?” “Imposiblèyon. Masyado kaming close ni Mommy para hindi ko mahalata sa kanya ang mga gano’ng secret. Isa pa, bakit kailangan pa  nilang patagong magkita kung sakali nga? Mag‑ asawa naman sila.” “May punto ka riyan.” Hindi na umimik pa si Brendan pagkatapos. Para tuloy naguguluhan si Annalou. Isa lang ang dahilang naisip niya kaya ito umaakto ng ganoon ang manliligaw. “Do you think okay lang sa parents mo na makipagkaibigan ka sa tulad kong produkto ng broken family?” tanong niya. Bumaling agad si Brendan sa kanya, nakangiti.  “First, wala na akong parents, pareho na silang patay. Secondly, kahit noong nabubuhay pa sila, hindi sila nakikialam sa pagpili ko ng kaibigan. And lastly, kung nabubuhay pa sila ngayon, tiyak na hundred percent kang pasado sa kanila para sa akin,” wika nito at kumindat. Nag‑init ang mga pisngi ni Annalou sa huli nitong tinuran. Noong nakaraang Sabado ay nilinaw na ni Brendan sa kanya ang nais mangyari sa kanila. At kahit natuwa siya at kinilig  pa, sinabi niyang nais muna niyang magkakilala pa silang mabuti. Ipinaparada pa lamang ni Brendan ang kotse sa parking area ng BLC ay nakita na ni Annalou si Rafael. May kasama itong isang maganda at ismarteng babae na sa tingin niya ay matanda lang nang kaunti sa kanya. Makakasalubong nila ang dalawa sa daang lalakaran nila ni Brendan. Mabagal lang na naglalakad ang dalawa, kay sasaya. Para bang higit pa sa pagiging  magkakilala lamang ang relasyon batay sa malalagkit na sulyap na ipinupukol sa isa’t isa. Tila nga hindi pa rin sila napapansin ni Brendan. Parang gustong mainggit ni Annalou sa babae. Malaya nitong sinusuklian ng mahinang tawa at mga ngiting may kompiyansa si Rafael. At katulad nga ng sinasabi ng mga kabarkada, guwapo ang binatilyo. Lutang na lutang ang kaguwapuhan ni Rafael sa mga ngiting ipinupukol sa babaeng kasama. At  nakakaramdam siya ng inis. Nang malapit na malapit na ang dalawa sa kanila ni Brendan, saka pa lamang dumako ang mga mata ni Rafael kay Annalou. Ngumiti lang ang binatilyo sa kanya ng makalaglag‑pusong ngiti at nilampasan na sila. Hindi alam ni Annalou kung anong klaseng ekspresyon ang nakabakas sa kanyang mukha nang makita siya ni Rafael. Ang natitiyak lang niya, hindi iyon ngiti. “Hindi ba, `yon ang lalaking laging nagbibigay  sa iyo ng chocolates?” Nagbaling siya ng tingin kay Brendan, bumagal ang lakad. “Paano mong nalaman ang tungkol doon?” “Naikuwento ng mommy mo sa akin. Nang minsan kasing pumunta ako sa inyo at wala ka pa, habang naghihintay ako, nagkakuwentuhan kami ng mommy mo. Tiyempo namang umakyat nga ang lalaking iyon sa inyo at tinatanong ka.” “Yeah. Eight years old pa lamang si Rafael,  `yon ang pangalan niya, nang magsimula siyang magbigay sa akin ng chocolates. Ang lakas ng loob na manligaw ng loko. Nahinto na nga lang nang patigilin ko.” “Mukha namang nakahanap na siya ng ipapalit sàyo.” Ikinibit lang ni Annalou ang mga balikat bilang tugon. Ayaw niyang isipin ang babaeng kasama ni Rafael ang pinagbalingan nito ng pansin. Parang nasasaktan siya. Sinikap na lamang niyang  isantabi muna ang bagay na iyon. Nakakagulo lamang iyon sa isip at damdamin. Nakaalis na si Brendan nang may kumatok sa pinto nina Annalou. Nasa tindahan ang mommy niya, kasama ang kanilang kawaksi. Ayon sa Post‑ it note na nakadikit sa refrigerator, maggo‑grocery ang dalawa bago umuwi. Kaya nag‑iisa lamang si Annalou sa bahay. Hindi niya inaasahan ang taong mapagbubuksan. “R‑Rafael.” “Puwede ba tayong mag‑usap?” anang  binatilyo, pormal ang anyo. Binigyan naman niya ng daan si Rafael upang makapasok, at iginiya sa kusina kung saan kasalukuyan niyang tinitimpla ang marinade ng pork pigue na gagawin niyang hamonado. Thawed na ang karne kaya sinimulan na niyang ibabad sa pinaghalong pineapple syrup mula sa nakalatang pineapple chunks at pineapple juice. “Ni minsan hindi mo ako pinakiharapan gaya ng pakikiharap na ginagawa mo sa lalaking  naghatid sa iyo o sa mga nanligaw sa iyo, Ann,” sumbat agad ni Rafael sa pormal na tinig at anyo. “Kung hindi sa komedor, dito sa kusina o kaya naman, sa ibaba, sa garden bed.” May katotohanan man ang sinabi ng binatilyo ay hindi na lamang pinansin ni Annalou. “Akala ko ba nagkaintindihan na tayo, Rafael? Kinausap na kita para putulin ang kahibangan mo sa mahabang panahon.” “Hindi kahibangan ang nararamdaman ko para  sàyo,” he said almost defiantly in a measured tone. Ngayon lang niya napansing mas buo na ang tinig ni Rafel ngayon, mas lalaki nang pakinggan. “Besides, mukha namang nakahanap ka na ng mapagbabalingan. Maganda ang babaeng kasama mo kanina. Disappointed lang ako dahil mukhang mas matanda pa sa akin ang nakuha mo,” wika ni Annalou. Hindi sumagot si Rafael. Napatingin tuloy si  Annalou rito at nakitang titig na titig ang binatilyo sa kanya na tila ba may kung anong matutuklasan sa kanyang mukha. “Nagseselos ka ba?” Hindi niya tiyak kung selos nga ang naramdaman kanina sa babaeng kasama ni Rafael. Kung ano man iyon, sinikap na lamang niyang ikubli iyon ng pagak na tawa. “Bakit naman ako magseselos?” Lumapit pang lalo kay Annalou si Rafael, hindi  inaalis ang titig sa kanyang mga mata. Nawala ang tawa niya. Hindi na niya alam kung anong reaksiyon ang ipinapakita ngayon ng kanyang mukha nang kunin nito ang mga kamay niyang nakalubog sa pinagbababaran ng karne. Malamang na nakamaang siya. May bikig na kagyat na humarang sa lalamunan ni Annalou nang dalhin ni Rafael ang kanyang mga daliri sa bibig. He tasted the juice and the syrup with his tongue slowly licking her  fingers. Tila nagsaestatwa siya dahil sa ginawa nito, at lalong nanigas sa kinatatayuan nang tikman naman ang kanyang bibig na nakaawang pa rin sa pagkatigagal. Nalasahan niya ang maasim‑matamis na katas ng pinya. Tikim lamang naman ang halik, iisang segundo. Ngunit bakit tila ibig magsagulaman ang kanyang mga tuhod? Ginisawan siyang bigla ng pawis na katulad sa epekto ng paracetamol sa isang mataas ang lagnat.  Bago pa makapag‑isip si Annalou, isang malakas na sampal ang pinadapo niya sa pisngi ni Rafael. Hindi iyon ang nais gawin ng kanyang kalooban ngunit iyon ang reaksiyon ng isip niyang napahiya. Bakit hinayaan niyang halikan siya sa ganoong paraan ni Rafael? Nahihibang na yata siya. Hapong‑hapong napasandal si Annalou sa kitchen counter pagkatapos. “U‑umalis ka na, Rafael.” Halos bulong na lang ang tinig na  lumabas mula sa kanyang bibig. “Umalis ka na at h‑huwag ka nang babalik.”  Page 12 1 of 366

 

CHAPTER FOUR

“IBIG mong sabihin, sinagot mo na si Brendan, Ann?” nasisiyahang hingi ng kumpirmasyon ni Baby. Sinamahan ni Annalou ang kanyang kaibigan na patingnan ang anak sa pediatrician nang araw na iyon. Kay Baby niya unang isiniwalat ang naging pasya matapos ang huli nilang pagkikita ni Rafael. Inisip niyang mas mapapayapa ng  pagtanggap niya sa pag‑ibig ni Brendan ang gulong nilikha sa sistema niya ng ginawa ni Rafael. Kaya dali‑dali siyang nagpasyang sagutin na si Brendan. Hindi siya nagdasal. Hindi kinonsulta ang Diyos sa desisyon. Kung tama man o mali ang kapasyahang iyon, saka na lamang niya iisipin. “Oo. Officially ay mag‑ boyfriend na kami,” wika ni Annalou. Niyakap siya ni Baby. “Finally. I’m happy for you, friend.”  “Thanks.” Mataman siyang pinagmasdan ng kaibigan kapagkuwan. “Nakangiti ka pero bakit parang hindi ka masaya? I know you, hindi ganyan ang hitsura mo kung totoong masaya ka.” Idinaan ni Annalou sa tawa at pagbibiro ang sagot. “Hey, hey, naisalin na yata sa iyo ni Josephine ang pagiging psychoanalyst, ah.” “Are you sure you’re ready for this, Ann?” Marahan niyang hinampas sa braso si Baby.  “Ano ka ba? Twenty‑three na ako, ano pa ba sa sarili ko ang dapat kong ihanda?” “Hindi lang naman ang physical maturity mo ang dapat nating i‑consider sa pakikipagrelasyon. Importante ring iyon talaga ang gusto mo at handa ang kalooban mo.” “Baby, sigurado ako, okay?” Minulagatan lang si Annalou ng kaibigan kasabay ng pagkikibit‑balikat. Alam niyang iginagalang ni Baby ang pasya niya ngunit may  ibang pananaw sa kanyang desisyon. Hindi na niya inihatid pa sa bahay ang mag‑ ina. Naghiwalay na sila sa klinika. Tinawagan kasi siya ni Brendan. Nang malaman ng nobyo na wala siya sa kanila ay nagyaya na lang itong mag‑ bowling. Napagpasyahan nilang magkita na lamang sa bowling alley. Nawala naman ang pananamlay ni Annalou nang nagbo‑bowling na sila. Mahusay si Brendan at hindi rin naman siya nagpapahuli sa score.  Maingay itong maglaro kapag nakaka‑strike. Humihiyaw at napapatalon pa kaya naaaliw siya nang husto. Inabot na sila ng gabi bago nila naisipang umuwi. “Dapat, may follow‑up ang laban nating `yon,” sabi ni Brendan nang pasakay na sila sa kotse ng nobyo. Pagod na sila ngunit masasaya ang hitsura. Nagawang itaboy ng enjoyment nila ang mga bagay na nagpapabigat sa dibdib ni Annalou. “Hintayin mo munang makapag‑practice ako  nang husto bago uli tayo magharap. Noong tag‑ ulan pa ako huling nag‑bowling. Malapit na uling magtag‑ulan nang maulit akong maglaro ngayon. Samantalang ikaw, mukhang laman ng bowling alley. Lugi ako sàyo,” sabi ni Annalou. “Hindi naman. Inspired lang kasi ako kaya natalo kita,” wika ni Brendan. “Gano’n?” “Oo. Lalo na kapag ganyang nakangiti ka sa akin na parang love na love mo ako.” Nagtaas‑  baba pa ang mga kilay ng nobyo habang nakangisi sa kanya. Natawa si Annalou. “Para pong timang `yan.” Nagulat siya sa sumunod nitong ginawa. Pinupog nito ng halik ang kanyang mukha na animo ay pinang‑gigigilan siya. Nang halikan siya nito sa mga labi ay hindi siya tumutol. Ngunit hindi rin naman niya magawang gumanti. Hindi naman nagtagal ang halik. “Eherm. . Balik kaya tayo uli sa bowling alley.  Natriple na ang pagka‑inspire ko,” patuloy na pagpapakuwela ni Brendan na parang dati na siyang hinahalikan. “Pakiramdam ko kahit si Paeng Nepomuceno, makakaya kong talunin ngayon.” “Ihatid mo na nga ako. Baka imbes na tumakbo itong kotse mo, ilipad tayo sa pagyayabang mo,” pangangantiyaw naman ni Annalou. Nang dumaan ang sasakyan ni Brendan sa tapat ng unit nina Rafael, napansin ni Annalou na  wala ang kulungan ng asong si Choco. At ang mas ipinagtataka niya, maging ang aso ay wala rin. Nang dumako ang paningin niya sa bintana ng bahay nina Rafael, umaasam siyang makikita roon ang binatilyo. Subalit ni hindi gumagalaw ang kurtina roon. Hindi man sinasadya, nabahiran ng lungkot ang saya ni Annalou sa paglabas nila ni Brendan.

KINABUKASAN, pauwi na si Annalou at ang  mommy niya mula sa simbahan nang batiin sila ng ina ni Rafael. Nagpapahangin si Rhodora habang nakasandal sa isang recliner sa tabi ng garden bed. “Bakit nga po pala wala na ang kulungan ni Choco? Nasaan na ang aso n’yo, Tita?” tanong ni Annalou sa ginang. Sumingit na magpaalam ang mommy niya at sinabing mauuna na matapos ngitian at gantihan ng pagbati si Rhodora. Nagpaiwan naman si Annalou at naupo sa inialok  na monobloc chair ng ginang. “Nasa mga magulang ko na, Ann. Isinama siya roon ni Rafael,” wika ni Rhodora. Parang ibig kabahan ni Annalou sa sinabi nitong “isinama.” “Bakit po? Mahal na mahal ni Rafael ang aso.” “Kaya nga isinama na niya. Doon na kasi siya titira. Noong nakaraang linggo pa nga siya inihatid doon ng mister ko.” Nagulat siya sa inihayag ng ginang. “B‑bakit  po?” “Ang sabi niya sa akin, para daw mas mapalapit siya sa university. Kesyo mahirap daw sumakay rito sa atin tuwing umagang rush hour. Masyado pa raw magastos sa pamasahe. Pero pakiramdam ko, tuluyan lang siyang nagtampo sa iyo, Ann.” “S‑sa akin po?” “Oo. Bago kasi siya magpaalam sa amin ng daddy niya, parang ang lungkot‑lungkot niya.  Inusisa ko nga kung may problema siya, panay lang naman ang tanggi niya. Nagkakaganoon lang naman `yon kapag may tampo siya sa iyo. Ano ba ang pinagtalunan n’yo ni RR?” tanong ni Rhodora. “Baka po.. ” Hindi alam ni Annalou kung paano sasabihin ang namagitan sa kanila ng anak ng ginang. Na nasampal niya si Rafael nang huli silang magkita. Mabait si Rhodora ngunit alam din niyang protective ito, lalo na sa feelings ng  anak. “B‑baka po nagtampo siya nang mabalitaan niyang may b‑boyfriend na ako.” “Kaya naman pala. Kunsabagay, mabuti na nga rin siguròyon para maputol na ang pagkahibang n’on sa iyo. Kung hindi na kayo magkikita, baka makalimutan na rin ni RR ang puppy love niya sàyo.” Alanganing ngiti ang iginanti ni Annalou sa tila panunudyo ng ginang. Hindi niya maunawaan ang sarili kung bakit binabaha siya ngayon ng  lungkot nang malamang hindi na roon titira si Rafael.

MINSANG lumabas silang muli ni Brendan, nang ihatid si Annalou ng nobyo sa kanila, nadatnan nilang balisa ang mommy niya. Nang makita sila ay bigla na lamang siyang niyakap at iniyakan. “`My, what’s wrong?” naaalarmang usisa ni Annalou habang nakatingin sila sa isa’t isa ni Brendan, nakamarka ang pagtataka sa mga  mukha. Iyak lang ang nakuhang itugon ng ina. Yakap pa rin ang ina na iginiya ito ni Annalou paupo sa sofa. Lalo siyang nag‑alala para sa mommy. Handa siyang makipagbasagan ng mukha sa taong mananakit sa ina. Ganoon ito kahalaga sa kanya. Ganoon ka‑protective mula nang abandonahin sila ng kanyang daddy. Hinayaan lang niyang humupa ang bugso ng iyak ng ina bago muling nagtanong. “Bakit, `My? Ano’ng nangyari?”  Listo namang inabutan ito ni Brendan ng isang basong tubig. “Salamat,” wika rito ng mommy niya na isang lagok lang naman ang nakuhang inumin. Sumagap muna ito ng hangin bago muling nagsalita. “Nakita ko ang daddy mo.”

SINILIP ni Annalou ang mommy niya sa silid. Payapa na itong natutulog ngayon. Saka pa lamang niya nagawang bumalik sa kanyang silid.  Mukhang siya ang hindi makakatulog magdamag. Ayon sa kuwento kanina ng kanyang mommy, may dinalaw itong isang kaibigan sa ospital. Nasa visitor’s lounge daw. Doon nito nakita ang kanyang daddy, yakap ang isang umiiyak na babaeng hindi nalalayo sa edad ng kanyang ina. Katabi raw ng mga ito ang dalawang lalaki na natitiyak ng mommy niyang mas matanda pa sa kanya. Kamukha raw ng kanyang daddy ang dalawang lalaki.  Iyon ang iniiyakan ng mommy ni Annalou. Kung tama raw ang sapantaha nito na anak ng daddy niya ang dalawang lalaki, iisa lamang daw ang kahulugan niyon: may naunang pamilya ang daddy niya bago nagpakasal sa kanyang mommy. Granted na naunang pamilya ng daddy niya ang nakita kanina ng mommy, ngunit bakit hindi na ito nagpakita pa kahit man lang sa kanya sa loob ng labing‑isang taon? After all, anak din naman siya. Hindi na nito inalalang  nangangailangan din siya ng kalinga ng isang ama. Na kailangan din niya ng tulong para sa kanyang pag‑aaral noon at iba pang pangangailangan. Mabuti pa ang aso, hindi iniiwan ang mga tuta. Ngunit ang daddy niya. . Pinigilan ni Annalou ang paglitaw ng mapapait na alaalang nakaimbak lamang sa pinakatagong bahagi ng puso at isipan. Diyos ko, tulungan po Ninyo akong matagpuan ang mga sagot sa aking mga tanong. Ayoko po ng ganitong pakiramdam. Ayoko  pong tuluyang mamuhi sa taong nagbigay sa akin ng buhay. Bago maglipat‑linggo, hindi inaasahan ni Annalou na mapagbubuksan ng pinto ang taong laman ng mga paghihirap ng mga kalooban nilang mag‑ina.

 

CHAPTER FIVE

“D‑DADDY?” Pakiramdam ni Annalou ay may malakas na puwersang tumama sa kanya at nagpanginig sa kanyang katawan pagkakita sa ama. Kay tanda na nitong tingnan. Malalalim na ang gatla sa noo. Mapuputi na rin ang dati ay itim na itim na buhok. Marami nang guhit na nakamarka sa tila pagod na mukha. “Hindi ako magtatagal, anak,” anitong  nakalarawan ang pananabik sa mga mata ngunit nanatiling nakatayo lang at nakaharap sa kanya, pinagmamasdan siyang mabuti. “Napilitan lamang akong makipagkita sa iyo dahil kay Brendan. Layuan mo siya, anak. Iba ang pakay niya sa pagpapaibig sa iyo. May taong malapit sa kanya na nasa likod ng lahat ng ito. Inutusan siya nito na lapitan ka at paamuin,” babala ng ama. “Alam kong hindi ako dapat makipagkita sa iyo ngunit kailangan. Ayokong mapasubo ka kay  Brendan, anak. Kahit habang‑buhay mo na akong kamuhian, mas gugustuhin ko pa iyon kaysa mapahamak ka sa mga kamay niya. May asawa na si Brendan. Nakikiusap akong layuan mo siya bago mahuli ang lahat.” Mabilis nitong nahawakan ang kanyang kamay at pinisil. Nakita na muna ni Annalou ang namumuong luha sa sulok ng mga mata ng ama bago siya tinalikuran. Mabilis ang mga hakbang na bumaba na ito sa palapag ng kanilang unit. Humabol siya  nang magawa niyang makahulagpos sa shock na lumukob sa kanya pagkakita sa ama. Subalit nang makababa, hindi na niya alam kung saan na ito lumusot. Parang bulang naglaho sa kanyang paningin. Paakyat pa lamang si Annalou sa hagdan upang muling bumalik sa kanilang unit ay umaalagwa na ang mga luha. Nang marating niya ang sariling silid, nagkaroon na ng tunog ang pag‑ iyak. Hinayaan niyang lumabas ang maalat na  likidong iyon at ang pait na ilang taon ding naimbak sa dibdib. Inakala niyang kasama noon sa taguan ang pagkamuhi sa sariling ama. Ngunit pagkakita niya rito kanina, parang may sariling isip ang mga braso na nagnanais yumakap dito. Ganoon na lamang ang pagsisikap niyang hindi itapon ang sarili sa dibdib ng ama, yumupyop doon hanggang sa mailabas na niya ang lahat ng hinanakit. Diyos ko, ito po ba ang sagot Ninyo sa mga dasal  ko? Tulungan po Ninyo akong maging matatag sa mga matutuklasan ko pa. Nagpasya si Annalou na huwag na lang sabihin sa mommy ang pakikipagkita sa kanya ng kanyang daddy.

“I’M SORRY, Brendan, pero kumakalas na ako sa relasyon natin,” sabi ni Annalou. Masakit sa kalooban na sabihin iyon dahil mahal na niya ang lalaki. Nauna na muna niyang iyakan ang pasya bago niya nakuhang harapin si Brendan. Wala  siyang pakialam kung mahantad man dito ang namamaga niyang mga mata. Hindi naman agad naniwala si Annalou sa sinabi ng daddy niya. Nag‑imbestiga muna siya. Inalam mula sa two‑zero‑one file ni Brendan sa ospital ang civil status at nakumpirmang may‑ asawa nga ang lalaki. Kung paanong naibibigay nito nang buo ang pansin sa kanya kahit off‑duty sila ay hindi niya alam. “Ano?” Kumunot ang noo ni Brendan sa  pagkabigla at pagtataka. “Binibiro mo ba ako, Ann?” Minabuti niyang huwang nang magpaligoy‑ ligoy. Makatatagal lang sa pag‑uusap nila. Humugot siya ng hininga bago muling magsalita. “Alam ko nang may asawa ka.” Lalong nagulat ang lalaki, tila namutla pa. “You don’t have to explain anything, Brendan. Sapat na ang mga nalaman ko para putulin na ang relasyon natin,” wika ni Annalou sa pilit na  pinatatatag na tinig. “Hindi ako papayag!” Napatayo pa ito, madilim ang mukha. “Wala kang magagawa kung ayaw ko na.” “Pero nagmamahalan tayo.” “Walang permanente sa mundong ito, Brendan. Maglalaho rin ang sinasabi mong pagmamahalan.” Muling naupo si Brendan sa tabi niya. “Ann, matagal na kaming hiwalay ng asawa ko. Ang  totoo, may iba na siyang asawa ngayon. Hindi naman kami nagkaanak. Kaya puwede naman tayong magpatuloy sa relasyon natin.” Doon na nayamot si Annalou. “Niloko mo na nga ako, gusto mo pang kunsintihin ko ang mali mong pananaw? Brendan, kahit gaano pa kita kamahal, there’s no way I can allow us to continue with this. Kalimutan mo na ako, at kalilimutan na rin kita.” Marahil ay nakita nito ang pinalidad sa kanyang mga binitiwang salita kaya walang imik  na bumaba ng unit. Parang sasabog ang dibdib ni Annalou sa sama ng loob ngunit naging matatag siya. Hindi na niya inalam mula kay Brendan kung sino ang taong ayon sa daddy niya ay nag‑utos sa lalaki upang paamuin siya at paibigin. Sapat nang nalaman niyang may asawa na ito para pagpasyahan ang pagtapos sa kanilang relasyon. Dinampot niya ang telepono. “Vina, puwede ba tayong magkita ngayon?”  “May problema ba, Ann?” tugon ng kaibigan sa kabilang linya. Pinigil ni Annalou ang sariling mapaiyak. Maga na ang kanyang mga mata dahil kagabi pa siya lumuluha. “I‑it’s about Brendan.” Mukhang naramdaman agad ni Vina ang kanyang estado dahil hindi na nag‑usisa pa. “Nandito lang ako sa bahay. Tamang‑tama, kinuha ni Mama ang baby ko. Punta ka na lang dito.”  “Salamat. Alam kong maaasahan kita.” Tinawagan din ni Annalou ang kanyang mommy at ipinaalam na pupunta siya sa bahay ni Vina. Saka pa lamang siya nagbihis at nag‑ayos ng sarili. Tinambakan niya ng concealer ang namamagang mga mata but to no avail. Bago lumabas ng bahay, nagsuot muna si Annalou ng shades upang ikubli ang pamamaga ng mga mata dahil sa pag‑iyak. Napatda siya nang pagbaba niya ay makita si Rafael na  nakatayo lamang sa entrance door ng condominium. Ang hula niya ay kanina pa ito roon. Marahang lumapit sa kanyang kinatatayuan si Rafael, puno ng hindi maipaliwanag na paghihirap ang anyo. Napansin din niyang mas payat ito ngayon. Sa kasalukuyang estado ni Annalou, parang gusto niyang yumapos sa binatilyo, aluin, and, at the same time, ihinga ang mga sama niya ng loob.  “Ann, I’m sorry dahil napagalit kita last time. I’m not sorry that I kissed you, though. It was the best experience that I’d keep here—” Itinuro ni Rafael ang dibdib. “The best memory. At hindi mo maaaring alisin `yon sa akin. Pasensiya ka na rin dahil hindi ko mapigil ang sarili kong makita ka uli. .” anito na tila lalong nadagdagan ang paghihirap ng loob. “Kahit alam kong sinabihan mo na akong huwag nang magpakita pa sàyo.” Napasinghot si Annalou. Lalo pang lumapit si  Rafael at maingat na inalis sa kanyang mga mata ang shades. Tumambad dito ang luhaan niyang mga mata. Akmang papahiran nito ng mga daliri ang kanyang basang pisngi nang ibabang muli ang kamay at isuot uli ang shades sa kanya. “Can you have a minute? Akyat muna tayo sa unit n’yo. Siguro naman, hindi magagalit sa iyo si Brendan kung mahuhuli ka sa date n’yo ng ilang minuto.” Hindi pinansin ni Annalou ang patutsada.  Hindi pa siya nakapipihit nang maramdaman niyang dumaan sa tabi nila ang babaeng occupant ng unit sa ibaba. Kaya pala hindi itinuloy ni Rafael ang pagpupunas sa kanyang mga luha. . Pasimple na lamang niyang pinunasan iyon ng mga palad. Nang makaakyat na sila sa unit, pagkapinid pa lamang ng pinto, hinarap ni Rafael si Annalou at inalis na naman ang kanyang shades. May hawak na itong printed na panyong gaya ng bandana.  Hinawakan siya sa baba at marahang dinampian ng panyo ang kanyang pisngi. “Ayokong isiping pinaiiyak ka ni Brendan. Kung ano man ang dahilan ng pag‑iyak mo, it pains me na wala akong magawa para iiwas ka ro’n. Is he causing those tears?” Sukat sa magkahalong sakit at tender expression na nakamarka sa anyo ni Rafael, hindi na nakayanan pa ni Annalou ang sarili. Lumuluha na namang yumapos siya at isinubsob ang mukha  sa dibdib ng binata. Hinagod‑hagod ni Rafael ang kanyang ulo at likod hanggang sa kumalma ang kanyang paghikbi. Nang mapayapa siya ay dinala siya sa mahabang sofa. “Makikinig ako kung gusto mong magsalita,” ani Rafael nang marahil ay mapunang maayos na siya. “Nalaman kong may asawa na si Brendan. We just broke up.” Iyon lang ang sinabi ni Annalou. Ayaw na niyang magsalita pa. Iti‑trigger na naman niyon ang balon ng mga luha.  Tila nakakaunawan namang isinandig lang ni Rafael ang kanyang likod sa dibdib nito sa halip na magsalita, at ang mga braso naman niya ang hinahagod habang nakadikit ang pisngi sa kanyang ulo at iniuugoy ang kanilang mga sarili. Hindi alam ni Annalou kung saan natutuhan ni Rafael ang ganoong pag‑alo. Nadiskubre niya ngayon na mabisa palang pampakalma ang ginagawa ng binatilyo. May kalahating oras yata sila sa ganoong posisyon bago nagawang kumalas  ni Annalou mula kay Rafael. “Tutuloy ka pa ba sa pupuntahan mo?” tanong ni Rafael nang umurong na siya nang bahagya upang lumayo sa pagkakadikit sa binatilyo. “Oo,” sagot ni Annalou. “And I hope na hindi iyon sa manlolokong Brendan nàyon,” wika nito, nagtatagis ang mga bagang. Sa kabila ng katatapos na pag‑iyak ay natawa si Annalou. “No, galing na siya rito kanina. Wala na  akong dahilan ngayon para makipagkita pa sa kanya. Kay Vina ako papunta.” “Are you sure okay ka na?” Nasa tinig at anyo pa rin ni Rafael ang concern sa kanya. May haplos ng tuwang dala ang purong concern na iyon sa puso. “Okay na ako, and I owe it to you,” pakli ni Annalou. “Malakas ka naman sa akin, okay lang.” Pinisil siya ni Rafael sa braso. “Makakalimutan mo rin ang Brendan nàyon. Hindi talaga siya ang God’s  best mo.” “Alam ko.” Sumagi sa isip ni Annalou nang mga sandaling iyon na hindi nga pala niya kinonsulta ang kalooban ng Diyos sa pagsagot niya kay Brendan. Ito ngayon ang kanyang napala. Mabuti na lamang at nalaman niya ang tunay na pagkatao ni Brendan bago siya tuluyang mapasubo. Saglit siyang pinagmasdan ni Rafael at tumango‑tango, napapangiti pa. “Suot mo pa rin  ang singsing na bigay ko. Ibig bang sabihin niyan, puwede na uli akong magpakita sàyo sa ibang araw?” Hindi nakasagot si Annalou. Nasanay na siyang suot ang singsing kaya hindi man lang sumagi sa isip na hubarin iyon kahit nang araw na nasampal niya ang binatilyo. “Kahit paminsan‑minsan lang? I really missed seeing you,” untag ni Rafael, nawawala na ang ngiti.  Pinagalaw niya ang noo at ngumiti. “Nagalit lang ako kaya ko nasabing huwag ka nang magpakita sa akin kahit kailan, Rafael. I never meant what I said then. Hindi lang kita kapitbahay. Kasama ka sa iilang malalapit kong kaibigan. And I’m sorry I said that. Of course, maaari ka pa ring pumunta rito.” Napangiti na rin si Rafael, tila biglang nahiya. “Wala nàyon sa akin. Magpapaalam na pala ako.”  Tumango si Annalou at iginiya na si Rafael sa pintuan. “Thank you for being here for me.” “Kahit anong oras mo ako kailangan, magpasabi ka lang.” Dumukot ito sa bulsa at naglabas ng maliit na pastel card. Iniabot iyon sa kanya. “`Yan ang phone number sa bahay ng lolo’t lola ko. Call me anytime. Kahit nasa school ako, mag‑iwan ka lang ng message sa makakasagot sàyo.” Ngiting nagpapasalamat ang isinukli ni  Annalou. “Baka gusto mong ihatid na kita kina Vina?” “Huwag na. Hindi na siguro ako tutuloy roon. Tatawagan ko na lang siya uli sa telepono.” Pababa na si Rafael sa unang tukal nang muling pumihit paharap sa kanya. “One thing more before I go, Ann. Kaninang yakap kita at pinatatahan kita rito sa dibdib ko, I felt. . I felt like Superman.” Natawa siya nang mahina, lalo na nang patalon‑talon pa itong bumaba ng hagdan  na parang tuwang‑tuwa. Bata pa talaga. Inaamin ni Annalou na na‑miss din niya si Rafael. Hindi nga ba at ang binata ang dahilan kung bakit sinikap niyang ituon na lamang ang pansin kay Brendan? At ngayong wala na si Brendan, falling for Rafael seemed inevitable unless she would do something about it. Again. Oh, God. Help me not to fall for him, please.

“SAYANG naman, Ann. Sa totoo lang, wala  akong nakitang indication na may asawa na si Brendan.” Nang weekend na iyon, pinuntahan si Annalou sa bahay ng tatlong barkada. Ikinuwento pala ni Vina kina Baby at Josephine ang nangyari sa kanila ng dating nobyo. Kaya napasugod doon ang tatlo. Kahit maayos na siya at hindi na gaanong dinaramdam ang nangyari sa kanila ni Brendan, nagpapasalamat pa rin siya sa pagdamay ng mga kaibigan.  “Ako rin, Vina. Isipin mo na lang, kapag off‑ duty niya, magkasama kami. Sabay kami ng duty sa hospital. Matagal pa siyang makipagtawagan sa akin kapag nasa bahay na siya. Kaya sino ba naman ang mag‑aakalang may asawa na siya? “It only proved na wala talaga sa hitsura ang pagkilatis sa taong may asawa na,” wika ni Josephine. “Sandali nga, Ann,” ani Baby. “Paano ka naman nagdudang may sabit na pala ang Brendan  nàyon?” “Hindi ko ito sinabi kay Mommy. Pinuntahan ako rito ng father ko,” sagot ni Annalou. Tinapunan siya ng hindi makapaniwalang tingin ng tatlo. “Apparently, kilala niya ang pagkatao ni Brendan. May sinabi pa siyang ginamit lamang si Brendan ng taong malapit daw rito para paibigin ako and God knows what else.” “May mystery pa pala sa likod ng Brendan nàyan,” turan ni Vina. “Ano pa’ng napag‑usapan n’yo ng father mo? Nagawa mo ba siyang tanungin kung bakit niya kayo iniwan?” “I was shocked. Bago pa ako makapagsalita ng anuman, umalis na agad siya. Sa mga huling nangyari sa akin, mas affected pa ako sa muling pagkikita namin ni Daddy kaysa sa breakup namin ni Brendan,” pakli ni Annalou. Hindi kumbinsido si Baby sa isinaad niya. “Hindi maiiwasang magkita pa rin kayo sa hospital ng ex mong `yon.”  “Kaya ko,” matatag na hayag ni Annalou. Iningusan siya ni Josephine. “`Taray. Don’t worry, kapag hindi ka pa rin nagka‑boyfriend until you reach twenty‑five, tutulungan ka na naming maghanap ng ‘God’s best’ mo.” Kinabukasan ng umaga, naglalakad si Annalou patungo sa abangan ng sasakyan para sa pagpasok sa ospital nang tawagin siya ni Rhodora. Iniabot nito sa kanya ang isang puting envelope na ang hula niya ay card ang laman.  Nakasulat sa ibabaw ng card ang kanyang pangalan. “Iniwan `yan ni RR kahapon bago siya bumalik sa mga lola niya. Pakiabot ko na lang daw sàyo,” wika ng ina ni Rafael. “Salamat po, Tita.” “Mukhang masayang‑masaya ang loko. Nagkabati na raw kayo.” Mahinang tawa at tango lang ang iginanti niya bago nagpaalam. Coffee break na nagawang buklatin ni Annalou  ang card. Ginawa lamang iyon. Nakadikit sa gitna ng card ang isang scented linen paper at ang sulat doon ay mula sa letter transfer. Binasa niya ang nakasulat. The Lord is near to those who have a broken heart, And save such as have a contrite spirit. Binasa rin niya ang reference niyon: Psalm thirty‑four, verse eighteen, New King James Version. May kapayapaang lumukob sa puso ni Annalou matapos maunawaan ang kahulugan ng  Bible verse na ibinigay ni Rafael. Sumagi tuloy sa isip kung paanong ang isang teener na katulad ni Rafael ay nagawang ihanap siya ng angkop na salita ng Diyos upang i‑comfort lang siya. Mga salitang tila mga kamay na yumakap sa kanyang puso. Sapat na iyon upang maging masigla si Annalou sa maghapon. Siglang hindi nabawasan hanggang sa pag‑uwi. Kahit na nga nagkasalubong sila ni Brendan kanina sa hallway  patungo sa canteen, nagawa pa niyang bigyan ang lalaki ng isang matipid na ngiti.

 

CHAPTER SIX

 PARTE ng paglimot ni Annalou sa naging ugnayan nila ni Brendan ay nilinis niya ang kanyang silid sa mga bagay na nakapagpapaalala sa kanya sa dating nobyo. Ginawa niya iyon nang sumunod na day‑off niya sa ospital. Itinapon na niya ang mga memento mula kay Brendan, katulad ng cards at mga sulat. Ang ibang mapapakinabangan pa ay nauna na niyang  ipinamigay sa mga pulubing pagala‑gala sa kanilang palengke. Maging ang ayos ng silid ay kanyang iniba. Malapit nang magtanghalian nang matapos si Annalou. Naligo lang siya at sabay na silang nagtanghaliang mag‑ina. Day‑off ng kanilang kawaksi. Inaantok na siya ay hindi pa rin natutuyo ang mahaba niyang buhok. Ayaw naman niyang gamitan iyon ng blow‑dryer dahil nagda‑dry ang  mga hibla ng buhok niya sa ibabaw. Ginagamit lang niya ang blow‑dryer kapag may pupuntahan at kailangang maayos ang kanyang buhok. Sabay silang nanonood ng TV ng ina habang marahang pinapaypayan ni Annalou ang buhok. Hindi niya namalayang nakatulog na pala siya. Nang magmulat ng mga mata, patay na ang TV at wala na sa sala ang mommy. Tumayo siya upang lumipat sa silid niya nang may mahulog sa sahig mula sa kanyang kandungan. Hershey’s Kisses  pala ang mga iyon. Tatlo ang kanyang napulot. At iisang tao lang ang nagbibigay sa kanya ng ganoon—si Rafael. Sumilay ang isang matamis na ngiti sa mga labi ni Annalou. Marahil ay kanina pa dumating si Rafael at nang makitang natutulog siya ay hindi na siya ginising. Medyo malambot na ang mga tsokolate. Inilagay muna niya ang mga iyon sa freezer ng refrigerator. Pagkaraan ng limang minuto ay muli niyang kinuha at kinain. Hindi na  siya nagtira para sa ina. Bakit nga ba niya sisikilin si Rafael na i‑express ang damdamin sa kanya? Wala naman itong nilalabag na batas. Kinabukasan, pagdaan ni Annalou sa tapat ng unit nina Rafael ay tinawag na naman siya ng ina ng binata. “May love letter na namang ipinabibigay ang anak ko,” nanunudyong sabi ni Rhodora habang kinukuha niya ang iniaabot nitong short white envelope.  “Salamat po, Tita.” “Hindi naman sa pakikialam, ano, Ann. Pero kung sakaling magkakagustuhan kayo ng bunso ko, hindi kami tutol sa iyo. Kahit na nga bata pa si RR.” Natawa siya. “Kayo talaga, Tita Rhodora, ang aga n’yong mag‑matchmaking.” “Natutuwa lang ako dahil hanggang ngayon, lampas nang siyam na taon, loyal pa rin sa iyo ang anak ko.”  “Diyan na nga po kayo at baka tanghaliin pa ako.” Hindi na hinintay ni Annalou na makasakay muna siya bago binuksan ang sobre. Sa waiting shed pa lamang ay pinilas na niya ang kabilang dulo niyon. Napangiti siya kahit na nag‑iisa nang makita ang laman ng envelope. Picture niya iyon. Kinunan pala siya ni Rafael ng larawan kahapong natutulog siya at naipa‑develop agad ang kuha. Pinagmasdan ni Annalou ang sarili sa litrato. Mabuti na lang at hindi siya nakabukaka o  nakanganga habang natutulog. Nakapaling ang kanyang pisngi sa gawing kanan habang nakasandal siya sa headrest ng sofa. Nalaglag pa nga ang hawak niyang pamaypay sa sahig. Nakasama rin sa kuha ang tatlong chocolates na nakasalalay sa dulo ng suot niyang maluwang na T‑shirt. Nang tingnan ni Annalou ang likod ng larawan ay may nakasulat pala roon: Something to add to my chest of memories. Perhaps Eve looked exactly like you  when God presented her to Adam. Lalong lumawak ang kanyang ngiti sa nabasa. Naitakip tuloy niya sa bibig ang hawak na panyo upang hindi siya maging obvious sa mga taong nakakakita sa kanya. Baka akalain ay naloloka na siya. Alam naman ni Annalou na kahit noon ay talagang romantic na si Rafael. Ngunit ang mga ginagawa ng binata nitong mga huling araw ay nakapagpapakilig sa kanya gaano man niya iwasan. Nagiging discreet na rin ito sa  pagpapahayag ng damdamin. And she found it more endearing. Nag‑mental note siyang tatawagan ang numerong ibinigay sa kanya ni Rafael mamayang gabi upang magpasalamat.

HININTAY lang ni Annalou na makapaghapunan sila ng kanyang mommy at ng kawaksi nila bago niya tinawagan ang numerong ibinigay ni Rafael. Subalit busy tone ang naririnig niya sa kabilang linya. Naghintay muna siya ng tatlong minuto  bago muling nag‑dial. Ganoon pa rin. Nang busy tone pa rin ang kanyang naririnig makalipas ang limang minuto, minabuti niyang gawin muna ang mga panggabi niyang ritwal bago muling subukang kontakin si Rafael. Nagpapahinga na ang mommy ni Annalou sa silid nang muli siyang nagpasyang tawagan muli si Rafael. Iaangat na lamang niya ang awditibo ng telepono nang biglang mag‑ring iyon. Napakislot pa siya sa pagkagulat. Sa unang sambit ni  Annalou ng “hello” ay nabosesan agad siya ng nasa kabilang linya. “Good evening, Ann.” “Rafael?” “Ako nga. Kanina pa ako sumusubok na tumawag diyan pero laging busy.” “Really? Pero kanina pa rin ako nagda‑dial sa number mo pero busy tone din lang ang naririnig ko.” Narinig ni Annalou ang mahina nitong tawa.  “Looks like we’re both calling at the same time kaya parehong hindi tayo maka‑contact.” “Tumawag ka na rin lang, sasamantalahin ko na para makapagpasalamat ako roon sa card at picture na ipinabigay mo sa mommy mo para sa akin. The verse there helped me, really. Akmang‑ akma iyon sa kondisyon ko noon. Na‑touch ako na pinagtiyagaan mong i‑letter transfer iyon. At natawa ako ro’n sa picture.” “Gigisingin ka nga sana ni Tita Luz pero naawa  ako sàyo kaya pinigilan ko siya. Napagod ka raw sa paglilinis, sabi niya. Anyway, gusto lang naman kitang makita noon,” saad ni Rafael. “Thank you nga rin pala sa chocolates. Ang dami pero kinain kong lahat,” birong kantiyaw ni Annalou. “Kaya pala naisipan mo na akong tawagan sana? Umepekto na pala sàyo ang gayuma?” “Unggoy!” Natawa si Rafael na parang masayang‑masaya.  “As for the chocolates, inagaw ko lang `yon sa anak ni Kuya.” “Kaya naman pala deformed nàyong kurba ng mga tsokolate.” “Kaya po na‑deform `yon ay dahil inilagay ko muna roon iyong secret ingredient na gagayuma sa iyo.” “Kahit po kalapin mo na ang lahat ng gayuma sa mundo, hindi mo mapapatalab sa akin ang mgàyon.”  “Well, let me think. Two weeks ago, pinunasan ko lang ang luha mo n’ong panyo kong mag‑ iisang buwan nang hindi nalalabhan, `tapos yumapos ka na sa akin. At panyo pa lang `yon, ha?” Napahagikgik na si Annalou. They were having a silly conversation and she was enjoying it. “O, tingnan mo na, kiniskis ko lang kanina itong receiver ng phone na gaya ni Aladdin doon sa magic lamp, nagayuma ka na rin ng tawag ko.  Kung makikita lang kita ngayon, I’m sure, litaw lahat ng ngalangala mo sa pagtawa,” biro pa ni Rafael. “Hey, kailan ka pa naging trying hard na maging comedian?” “Hindi pa nga ako nagsisimulang magpatawa, ah.” “So, bakit nga pala napatawag ka?” seryoso nang tanong ni Annalou. “Hindi ko na kasi matiis ang pagka‑miss ko na  makausap ka.” Nakiliti na naman ang puso ni Annalou ngunit may kakambal ding guilt feeling. Batid niyang lalo lang magagatungan ang pagkagusto ni Rafael sa kanya habang ine‑entertain niya ang tawag nito sa telepono, ang pagpunta‑punta sa kanila, at ang pakikipag‑biruan. Worse, ginagatungan na rin niya ang sarili para sa binata. Ang dapat niyang gawin ay i‑reject ang mga ibinibigay nito, huwag nang makipagkita o makipag‑usap pa, o kaya  naman ay maghanap na lang siya ng panibagong nobyo. Subalit sa makataong pananaw, ano nga ba ang dapat niyang maging pakikitungo sa binata? At sa pananaw ng Diyos, tama bang saktan niya si Rafael para lamang mawala na sa kanya ang pansin? “Hindi ka na umimik diyan,” ani Rafael na hubad na sa sigla ang boses. Naghagilap agad si Annalou ng  maikakatwiran. “Baka kasi may lessons ka pang pag‑aaralan.” Nakagat niya ang ibabang labi. Bakit nga ba hindi na lang iyong totoo ang kanyang itugon? “Wala na. Tinapos ko nang lahat bago kita tawagan.” “Wala ka naman yatang importanteng sasabihin pa, mabuti pa siguro ibaba na natin ang telepono. Alam kong maaga pa ang pasok mo bukas.”  Si Rafael naman ang walang maitugon. “Rafael. .” “Natatandaan mo bàyong verse sa First Corinthian na ‘These three remain: faith, hope and love; but the greateast of these is love?’” “What about it?” “Tamad man akong mag‑memorize ng memory verse ko sa Sunday School noon, pero tinandaan kong mabuti ang verse nàyon.” Parang ibig niyang kabahan sa tinutungo ng  sinasabi ng binata. “What’s your point?” “Nakilala kita pagkatapos na ipasaulo ng Sunday School teacher namin noon ang verse nàyon. At pinaniwalaan ko iyon, Ann. All these years, I kept saying to myself na mawala man ang pananalig at pag‑asa ko sa paniniwalang ikaw nga ang God’s best ko, that love within me will see me through hanggang sa patunayan ng panahon na tama ang pinaniwalaan ko,” wika ni Rafael. Hindi makahuma si Annalou sa narinig. Totoo  bang isang mag‑e‑eighteen pa lang ang nagsasalita? Noon pa man, hindi na kaila sa kanyang ang madalas na gustong kausap ni Rafael ay matatanda. At mas gusto nitong magbasa ng libro kaysa tumambay sa mall na katulad ng karaniwang ginagawa ng isang kabataan. “Kahit alam kong mahirap para sa parents kong gastusan ang pag‑aaral ko na tatlong terms isang taon sa La Salle, I talked them into it para  lang maaga akong makatapos. At para din madali akong makahanap ng trabaho. Dahil kapag kaya ko na, I’ll finally do the real courting.” Annalou could see in him the singleness of purpose. Naisip tuloy niya na kung katulad ni Rafael ang mas maraming kalalakihan, mas marami rin sigurong matatagumpay ang buhay sa mga iyon. How come na hindi niya nakita noon ang bahaging iyon ng pagkatao ni Rafael? Or maybe  at the back of her mind she knew about it. Hindi lang niya pinagkaabalahang tingnan. “Parang madali at simple lang ang mga plano ko sa buhay, hindi ba? Pero katulad ng journey ng bidang si Christian sa librong Pilgrim’s Progress, alam ko man ang dapat kong lakaran, dumaraan din ako sa mga ups and downs ng buhay habang tinutupad ko ang simpleng plano kong iyon. And at the same time I have to trust God that He will preserve you from the Brendans that would try to  snatch you away from me along the way.” Hindi handa si Annalou sa mga inihayag ni Rafael. Ngayon lang niya ito narinig na magsiwalat ng mga seryosong bagay tungkol sa kanilang dalawa. Mas may direksiyon pa pala ang buhay nito kaysa sa kanya. “Before you get carried away any further, ibaba na natin ang telepono.” Paglabas pa lang ng mga salita mula sa bibig ay na‑realize agad niya ang pagkakamali. Masakit yata iyon sa pandinig ni  Rafael. “Yeah, right. I’m sorry, I. . I already got carried away.” Halos pabulong lang iyon kaya natitiyak niyang nasaktan nga ang binata. “I thought you’d understand me. Baka kasi hindi ko na masabi ang mgàyon kapag kaharap kita. .” Oh, blunder! Ano ka ba, Annalou? Sinasaktan mo na naman ang damdamin ni Rafael. Nagpatuloy siya. “Nauunawaan naman kita. Napahanga mo nga ako sa pagiging goal‑oriented mo. Para tuloy bigla  akong nagising. Mas matanda ako sa iyo pero hindi ganyan kaorganisado ang buhay ko. Gusto kong magtawagan uli tayo kapag pareho tayong libre.” “Do you mean it?” Napalakas na nang bahagya ang tinig ni Rafael kaya napatuwid siya. “Ang alin?” “`Yong mga sinabi mo ngayon. Pati nàyong pagtatawagan pa natin sa telepono.” “Oo naman.”  Dinig ni Annalou ang pagbuga nito ng hangin na waring nabunutan ng tinik. “Thank you, Ann.” “Thank me for what?” “For. . for being you.” Naaliw siya sa pag‑stammer ng binata. “We better hang up now, Rafael.” “Yeah, goodnight.” “`Night.” “Sweet dreams.” “Sweet dreams.” Ngunit hindi pa rin ibinaba ni  Rafael ang telepono. “I’m hanging up now,” aniya. “Wait!” “Okay, ano pa ba ang nakalimutan mong sabihin?” “That I had fallen in love with you for the second time. .” Iyon lang at narinig na ni Annalou ang mahinang “click” sa kabilang linya. Tila may mumunting kamay na namang yumapos sa puso ni Annalou. “Oh, Rafael, must  you say that before I sleep?” wika niya habang nakatitig sa hawak na receiver. Kinailangan pa niyang uminom ng gatas bago makatulog.

NAGING busy si Annalou nang mga nagdaang araw. May mga pinupuntahan siya tuwing matatapos ang kanyang duty. Hindi tuloy natupad ang sinabi niya kay Rafael na magtatawagan sila. Kadalasan ay gabi na siya dumarating sa bahay. Sa almusal na lang sila  nagkakausap na mag‑ina. Ipinaaalam sa kanya ng ina na halos araw‑araw tumatawag sa telepono si Rafael. Ang totoo ay nami‑miss na rin niya si Rafael. Dangan lamang at importante ang kanyang misyon. Biyernes ng umaga, coffee break ni Annalou. Sinadya niyang magpahuli sa mga kasabay sa pagpunta sa hospital canteen. Sa pintuan pa lamang ay hinagilap na ng mga mata si Brendan.  Nakita naman niya ang lalaki na nakaupo sa isang sulok ng canteen. Nagpasalamat siya at nag‑iisa ito sa mesa. Mukhang noon pa lamang nag‑ aalmusal batay sa mga pagkaing nasa harapan. Bumili muna si Annalou ng hot chocolate at pancake sa counter bago niya nilapitan si Brendan. “`Mind if I join you?” Halata mang nagulat, ikinumpas ni Brendan ang isang kamay bilang pagsang‑ayon. Naupo si Annalou sa tapat. “Tillie was nice and  charming.” Nasamid ang lalaki sa sinabi niya. Mabilis na uminom ng tubig at sinikap na kalmahin sa pamamagitan niyon ang sunod‑ sunod na pag‑ubo. Nang mahimasmasan, namumula na ang ilong at mga mata. “Nakausap ko siya noong isang araw,” patuloy ni Annalou. “Anim na buwan na pala ang tiyan niya.” Si Tillie ay ang nakilala niyang asawa ni Brendan sa pamamagitan ng datos na nakatala sa two‑zero‑one file ni Brendan. Nakuha naman niya  iyon sa lihim niyang pakiusap sa ka‑vibes niyang clerk sa administration department, kasama ng pangakong hindi niya ipagsasabi kahit kanino na ito ang nagbigay sa kanya ng impormasyon. Nagulat na naman si Brendan sa sinabi niya. “Saan. . Paano mo siya nakilala?” “Pumunta ako sa bahay n’yo sa Palau.” Muntik nang mapamura si Brendan ngunit agad na pinigilan ang sarili sa pagkagat sa ibabang labi. Natetensiyon na, halata niya.  Kapagkuwan ay mataman siyang pinagmasdan, tila inaarok kung ano ang motibo sa kanyang ginagawa. “Hindi mo man lang ba sasabihin sa akin ang dahilan kung bakit nag‑break na tayo’t lahat ay nagsinungaling ka pa rin sa akin?” tanong ni Annalou. Batid niyang sinabi man niya iyon, wala itong nahigingang panunumbat sa kanyang tinig. Iyon marahil ang pumatid ng tensiyon ni Brendan. Nag‑relax na sa pagkakaupo. “Tinapos  mo na ang lahat ng namagitan sa atin. Let’s leave it at that.” “You’re trying to evade something, I can see.” Nananatiling kaswal ang kanyang pakikipag‑usap sa lalaki. “Please, Ann—” “Ako ang dapat na nakikiusap sa iyo, Brendan. Hindi ko na kailangang isumbat sa iyo na nang malaman kong may‑asawa ka, gumawa ka pa ng kuwento na hiwalay na kayo at may asawa na  siyang iba.” Tiningnan ni Annalou ang lalaki nang diretso sa mga mata. “Gusto kong malaman kung sino ang nag‑utos sa iyong ligawan ako, paibigin, and God knows what else kung hindi ko agad nalaman ang pagsisinungaling mo sa akin.” Itinuon ni Brendan ang tingin sa platong kaharap at tila walang balak na magsalita ng kahit na ano. “Look, wala akong kasalanan sa iyo para gawin mòyon sa akin. May sinabi sa akin ang asawa mo tungkol sa sideline mong trabaho kaya ka raw  hindi nakauwi sa Palau nang may mahigit dalawang buwan. We both know that you’re working on me at that time. At may nakapagsabi rin sa aking may isang taong malapit sa iyo na siyang nag‑utos para ligawan at paibigin ako.” “Tigilan na natin ang pag‑uusap na ito, Ann.” Hindi niya inintindi ang sinabi ng lalaki. “Tillie mentioned something about a Tito Maximo na nagbigay raw ng sideline sàyo. Siya ba ang nag‑ utos sàyo? Sino siya?”  Nang hindi pa rin umimik ay tumaas na ang boses ni Annalou. “For goodness’s sake, Brendan, magsalita ka! Sino siya at bakit ka niya inutusan ng ganoon ka‑ridiculous na trabaho? You owe it to tell me dahil wala naman akong ginawang masama sa iyo! And I don’t need to enumerate your lies again!” Nagtitinginan na sa kanila ang ibang tao sa loob ng canteen ngunit wala siyang pakialam. “I don’t want to resort to blackmail kaya magsalita ka na!” Hindi niya ugali ang mam‑  blackmail ng tao para lang makuha ang gusto. Sana lang ay kumagat ito sa bluff niya. Nagpakawala muna ng mahabang buntong‑ hininga si Brendan bago nakuhang magsalita. “Ang kanyang buong pangalan ay Maximo Alcantara. Chief executive officer siya ng Alca Precisions Limited. Nasa fifth floor ng Alca Building ang office niya sa Ayala. Isa lang ang ipakikiusap ko sa iyo, Ann. Kung sakaling pumayag siyang makipag‑usap sa iyo, huwag na  huwag mong mababanggit sa kanya na sa akin mo nakuha ang mga impormasyong sinabi ko sa iyo tungkol sa kanya.” Iyon lang at tumayo na ang lalaki at tuluyan na siyang iniwan sa mesa. Now, who, for goodness’s sake, is Maximo Alcantara para pag‑aksayahan niya ako ng abala at pera just to see me ruined?

 

CHAPTER SEVEN

 ISANG stuffed toy na poodle ang iniabot kay Annalou ni Rafael nang umagang iyon. Hindi pa man nakapagbibihis matapos manggaling sa bahay ng lolo’t lola ay pumunta na sa kanila ang binata. “Just to cheer you up,” ani Rafael nang magpasalamat siya. “Nararamdaman ko kasing problemado ka.”  Na‑touch na naman si Annalou sa thoughtfulness at sensitivity ng binata. Buong linggo silang hindi nakapag‑usap kahit sa telepono. “This is nice, cuddly, too. Pero, Rafael, ayoko sanang gumagastos ka pa sa pagbili ng mga kung ano‑anong bagay para lang ibigay sa akin. Nagi‑guilty akong tumanggap ng regalo sa iyo dahil alam kong hindi ka pa naman nagtatrabaho.” “May savings naman ako. Besides, suma‑  sideline din ako sa pagtanggap ng tutoring jobs sa mga estudyanteng hirap sa calculus at auto cad.” Pinuna ni Rafael ang gayak niya. “Paalis ka?” “Oo. May hahanapin ako sa Ayala.” “Mag‑isa ka lang?” “Oo.” Kagabi ay inisa‑isa ni Annalou ang tatlo niyang barkada kung sino sa mga ito ang maaaring sumama sa kanya sa gagawing paghahanap. Nagkataon namang sabay‑sabay na may aktibidad ang tatlo nang araw na iyon. Si  Baby ay may lagnat ang anak. Si Vina naman ay kasama sa family outing. Samantalang si Josephine ay sasama sa nobyo upang makipagkita sa mga kukuning ninang at ninong sa kasal ng dalawa. “Sasamahan na kita. Magbibihis lang ako,” boluntaryo ni Rafael. “Pero kadarating mo lang.” “Wala naman akong ibang gagawin,” wika ni Rafael at nagpaalam na.  Nang sunduin si Annalou ng binata, nagtaka pa siya kung bakit idina‑drive nito ang kotse ng ama. “Magkokotse pa tayo?” “Oo. Mahirap maghanap kapag wala kang dalang sasakyan, lalo na kung sa Ayala. Hindi naman aalis ng bahay si Daddy kaya okay lang sa kanyang hiramin ko muna ito.” Parang ayaw sumama ni Annalou. Ngayon lang niya nalamang marunong palang mag‑drive si Rafael. Ngunit ang ikinakatakot niya ay  mukhang hindi pa sanay ang binata. Mahirap nang makipagsapalaran. “H‑huwag na lang kaya tayong magkotse. Marami namang taxi riyan sa labasan.” Mukhang nahalata ni Rafael ang kanyang pag‑ aalinlangan. “Dalawang taon na akong may student’s license, Ann. Wala kang dapat ikatakot. Hindi ako i‑issue‑han ng LTO ng lisensiya kung hindi ako marunong ng safe driving. In fact, last Christmas ay ako ang pinagmaneho ni Daddy  papunta sa Bicol nang dumalaw kami sa kapatid niya roon.” Napahinuhod si Annalou. Napanatag din naman siya nang maobserbahang maingat itong magmaneho. “Parte ba ng problema mo ang gagawin nating paghahanap ngayon?” usisa ni Rafael nang nasa C‑5 road na sila. Napatingin si Annalou sa binata mula sa pagkakatutok ng kanyang paningin sa labas ng  bintana. Magaan ngunit sinsero ang pagkakatanong nito kaya natagpuan na lamang niya ang sariling ipinagtatapat dito ang tungkol sa tunay na intensiyon ni Brendan sa pakikipagrelasyon sa kanya. Maging ang pakikipagkita sa kanya ng daddy niya at ang tungkol kay Maximo Alcantara ay kanyag isinalaysay. Gumalaw ang tensed muscles sa panga ni Rafael ngunit hindi nagsalita. Sa halip ay  mataman lang siyang pinakinggan. Mabilis naman nilang nahanap ang Alca Building. Kahapon pa nakahingi ng appointment si Annalou sa sekretaryang nakausap. Maaga pa sila nang may sampung minuto sa appointment. Subalit nang makaakyat na sila sa palapag ng opisina ni Maximo Alcantara, pagkaraan ng tatlumpong minutong paghihintay sa isa sa mga offices doon, sinabi ng sekretarya ng executive assistant na hindi raw pumasok sa opisina si Mr.  Alcantara. Naka‑schedule daw itong tumulak patungo sa Taiwan nang hapong iyon at marahil ay hindi na dadaan pa sa opisina. Nanlulumong napabalik si Annalou ng upo sa sofa. Inalam na lamang niya kung kailan babalik si Maximo Alcantara. Walang definite date na ibinigay ang sekretarya. Baka raw kasi tumuloy na ang boss sa US sa isang undisclosed na dahilan. Wala pa ring imik si Rafael hanggang sa  makalabas na sila ng gusali. Nagsalita lamang nang nakasakay na sila sa kotse. “Siguro hindi pa ito ang panahon para malaman mo kung ano ang dahilan ng Maximo Alcantara na iyon sa ginawa niya sa iyo,” ang sabi. “Hindi ako titigil hangga’t hindi ko nalalaman kung bakit,” wika ni Annalou. “Naiintindihan ko ang nararamdaman mo. Kaya lang, mas tiyak ang magiging mga hakbang mo kung kasama mo ang Diyos sa pagtuklas na  gagawin mo. Bakit hindi mo Siya hayaang gumawa ng paraan? Malay mo, hindi mo na pala kailangan pang magpakapagod tungkol diyan.” Napatiim‑bagang si Annalou bago nakuhang tumugon. “Hindi mo alam kung ano ang ginawa ng taong `yon sa akin. Ngayon, everytime na may isang hindi ko dating kilala at manliligaw sa akin, do you think pagtitiwalaan ko pang hindi rin siya pakawala ng Maximo Alcantara nàyon? Goodness, Rafael, he almost ruined me!”  “Almost,” mahinahon nitong sabi. Parang bale‑ wala lang nang nagtaas na siya ng boses. “But in time, just in time, gumawa ng paraan ang Diyos, hindi ba? Ipinadala Niya sa doorstep n’yo ang daddy mo para bigyan ka ng warning tungkol kay Brendan. “Ann, akala mo ba hindi rin ako napu‑frustrate kapag nakikita kong may nanliligaw sa iyo? Kapag may isang tulad ni Brendan na nakikita kong nagugustuhan mo? But I have to trust God  na kahit wala akong gawin kundi ang magdasal na ingatan ka Niya, He is able to protect and preserve you.” Malumanay lang ang pagsasalita nito ngunit parang nakatulig iyon sa kanya. Here she was, trying to fight her battles without any weapon on hand. How foolish of her not to trust her God samantalang alam niyang Ito ang higit na may magagawa sa kanyang predikamente. Mula noon, minsan sa isang linggo ay tumatawag si Annalou sa Alca Precisions Limited  upang alamin kung nakabalik na si Maximo Alcantara. Subalit umabot na ng tatlong buwan ay hindi pa rin bumabalik ang lalaki sa Pilipinas.

“TINGNAN mo ang set na ito, anak. Tingnan mo ang mga bato, hindi ba’t halos walang pagkakaiba?” Inilapit kay Annalou ng kanyang mommy ang isang pares ng hikaw, singsing, at kuwintas na purong jade ang pinakatampok. May mga brilyantitos na nakapaligid sa bawat bato na  naka‑set sa marahil ay twenty‑one karat gold. “Maganda nga, `My,” sang‑ayon niya matapos sipatin ang jewelry set. Translucent green iyon na hindi karaniwan sa mga bato ng jade. “Ito ba ang latest acquisition n’yo sa mga dala ni Mrs. Chen?” Si Mrs. Chen ang nagsu‑supply sa ina ng mga alahas. “Oo, anak. Galing pa raw `yan ng Burma. May sinabi siyang tawag sa uri ng jade stone nàyan pero hindi ko na matandaan. Basta very rare daw  ang ganyang klase.” “I’m sure, mabilis n’yong maibebenta iyan.” “Hindi ko ito ibebenta.” Napaangat ang ulo ni Annalou mula sa matamang pagmamasid sa mga bato ng alahas. “Aanhin n’yo pala ito?” “Ireregalo ko sa iyo.” “`My, I’m sure, napakalaki ng puhunan n’yo riyan. At kilala n’yo naman ako. Hindi ako mahilig magsuot ng alahas.”  “Naisip ko lang kasi na mula nang tumuntong ka sa edad na trese, hindi ka na pumayag na mag‑ celebrate pa ng birthday mo,” wika ng ina. Alam ng mommy ni Annalou kung bakit ayaw na niyang i‑celebrate pa ang kanyang kaarawan. Parang nagka‑trauma siya noong twelve years old pa lamang siya—nang huli niyang ipagdiwang ang kaarawan at kapiling pa nila ang daddy niya. Para bang naiisip niyang may mangyayari na namang masama kapag nag‑celebrate uli siya ng  birthday. She knew it was ridiculous to think of it that way. Ngunit iyon ang kanyang nararamdaman tuwing tatangkain ng mommy na ipagdiwang ang kanyang kaarawan. “Pero, `My, saang okasyon ko naman isusuot `yan? Wala namang formal occasion akong naiisip na maaari kong daluhan,” wika ni Annalou. “Basta, itabi mo ito. Pasasaan ba at may pagsusuotan ka rin ng mga ito.” Hinalikan niya ang ina sa noo. “Thank you,  `My. Alam kong iniisip n’yo na baka hindi sapat ang mga bagay na ibinibigay n’yo sa akin mula pa noong tayo na lamang dalawa. Pero para sa akin, sobra‑sobra pa ang mga naibigay na ninyo, `My. Sobra‑sobra ang pagmamahal n’yo sa akin para maisip ko pa na wala akong kapiling na ama.” “Batang ito, magdadrama pa yata,” anitong natawa pa. Pinagmasdan ni Annalou nang mabuti ang ina. Maganda pa rin ito hanggang ngayon. Ang totoo  ay mas maganda pa nga sa kanya. Sa loob ng napakaraming taong iniwan sila ng kanyang daddy, ni hindi pinansin ng kanyang ina ang mga lalaking sumubok na manligaw. Nanatiling tapat sa daddy niya. “`My, noon bang nakita n’yo si Daddy sa hospital, nakita rin niya kayo?” Nagkaulap bigla ang mga mata ng ina sa binanggit niya. Subalit higit na mas malakas ang tulak ng kuryusidad niya nang mga sandaling  iyon kaysa aligatain pa ang damdamin ng ina. “Hindi, anak. Nakatuon ang pansin niya sa umiiyak na babae. Malakas ang kutob kong asawa rin niya ang babaeng iyon.” “Noon bang nagsasama pa kayo ni Daddy, wala kayong nahalata sa kanyang kakaiba? Wala ba siyang nabanggit sa inyong bagay na maaari ninyong ipagdudang may iba pa siyang pamilya?” tanong ni Annalou. “Wala. Liban lang siguro kung minsan na  nakikita ko siyang parang may malalim na iniisip. Sino ang mag‑aakalang may iba pang pamilya ang daddy mo? Dalawang taon din kaming nagligawan at naging magnobyo bago kami nagpakasal. And it didn’t help na ulila na siya at lahat ng mga natitira niyang kamag‑anak ay nakatira sa Mindanao. Walang maaaring makapagsabi sa akin sa tunay niyang pagkatao.” “Alam n’yo, `My, muntik na ring naulit sa akin ang kapalaran n’yo. Mabuti na lang at maaga  kong natuklasan na may asawa na pala si Brendan,” pakli ni Annalou. “Iba pa rin talaga kapag kilalang‑kilala mo ang pagkatao ng isang manliligaw, anak. Nagkataon lang na mahal na mahal ko ang daddy mo kaya sumugal akong magpakasal sa kanya. Hindi ko akalaing gagawin niya sa atin ang ganito. Naramdaman ko naman kasi noon na mahal na mahal din niya tayo.” “Mahal n’yo pa rin ba siya hanggang ngayon?”  Humugot ng hininga ang ina na makapagpapatatag ng sarili. “Galit pa rin ako sa ginawa niya sa atin, anak. Pero hindi nabura ng galit ko ang pagmamahal ko sa kanya even after all these years. Ikaw, mahal mo pa ba siya?” Pinag‑isipang mabuti ni Annalou ang isasagot. Ayaw niyang madulas at masabing minsan nang nakipagkita sa kanya ang ama. “`Tulad n’yo, galit pa rin ako sa ginawa niya sa atin. Pero alam ko, deep within me, kapag nagkita kaming muli,  mararamdaman ko pa ring mahal ko siya at nananabik akong makasama natin siyang muli.”

 

CHAPTER EIGHT

 ISANG araw ay dumating sa bahay nina Annalou si Rafael na halatang excited ngunit nag‑aalangan. Naintriga tuloy siya. Sa paglipas ng mga araw, natuklasan niyang kay Rafael ay maraming bagay ang nagiging surpresa. “Tapos na ang term namin, Ann,” pagbibigay‑ alam ng binata. “So, bakasyon n’yo na pala. Kaya ka ba Page 24 9 of 366  excited?” “May regalo sa akin sina Lolo nang malaman nilang matataas ang grades ko. Binigyan nila ako ng bakasyon sa Tagaytay para sa weekend.” Lumarawan agad sa imahinasyon ni Annalou ang malawak na damuhan sa Picnic Grove overlooking Taal Volcano. Ang huling natatandaan niya sa Tagaytay ay noong ipasyal siya roon ng mga magulang noong eleven years old siya. Kinarga pa siya noon ng daddy niya  upang makasilip siya sa malaking telescope at mas malapit na makita ang malaking bunganga ng bulkan. “Wow! Ang bongga naman ng regalo nila sa iyo, nakakainggit,” aniya kay Rafael. “Kaya ako nandito ngayon ay para tanungin ka kung papayag kang samahan ako ro’n.” “Bakit ako?” tanong ni Annalou. “Bakit hindi ikaw?” “Pero.. ” “C’mon, Ann, mas sasaya ako kung may  kasama ako sa pagpunta roon. At palagay ko, pagkatapos ng mga nangyari sa iyo, kailangan mo ring mag‑unwind.” Napangiti siya dahil nasa hitsura ni Rafael ang determinasyong gagawin ang lahat mapapayag lamang siya. “Sino naman ako para tumanggi?” “Yes!” Naisuntok pa nito ang kamao sa ere dahil sa katuwaan. Nang Sabado ngang iyon, madaling‑araw pa lamang ay nasa Coastal Road na sila ni Rafael  sakay ng kotse ng ama ng binata. “Alam mo ba, pangarap kong tumira sa Tagaytay o sa Baguio balang‑araw,” saad ni Rafael habang nilalampasan nila ang baybayin ng Manila Bay. “Pero kung hindi matutupad ang pangarap kong `yon, kahit maibakasyon ko man lang ang magiging pamilya ko sa dalawang lugar na iyon paminsan‑minsan, okay na sa akin.” “Napakabata mo pa para isipin ang pag‑ aasawa,” sabi ni Annalou.  “Hindi naman ako agad mag‑aasawa. Siyempre hihintayin ko munang makatapos ako sa pag‑ aaral at makapagtrabaho. At siyempre, kailangan ding gusto mo na.” Kunot ang noong tiningnan ni Annalou ang binata. Sumulyap naman si Rafael sa kanyang kumikinang ang mga mata. Alam na niya kung ano ang kahulugan ng huli nitong binanggit. “Kailan mo kaya makakalimutan ang kahibangang `yan?”  Tinawanan lang siya ng binata. “Hey, don’t burst my bubble. Sabihin mo nang ilusyunado ako, na baliw ako, just don’t deny me my dream, okay? Besides, ano naman ang masama kung mangarap akong ikaw ang maging nanay ng mga anak ko? Eight years old pa lang ako, pinangarap ko nàyon.” Napapailing na ibinalik ni Annalou ang tingin sa unahan. “Rafael, hindi mo ba naiisip na anim na taon ang tanda ko sa iyo? Kapag tumuntong  ako sa edad na treinta, twenty‑four ka pa lang, saka ka pa lang nagbibinata. Samantalang ako, malapit nang maging endangered ang mga egg cells ko.” “Don’t worry, kung hindi ka na maaaring magbuntis, payag naman akong mag‑ampon tayo.” Napahumindig na naman si Annalou. “How can you say that?” “O, sige, kung ayaw mong mag‑ampon tayo,  okay rin lang naman sa akin na wala tayong anak,” pakli ni Rafael. Umirap siya. “You’re nuts.” “If I were a nut, ano kaya ako? Cashew nut, peanut, or coconut?” Nilukutan naman niya ito ng ilong. “Ang corny mo!” Tumawa na naman ang binata. “Salamat sa compliment,” anito, nanunudyo. “Compliment ka riyan.”  Tumikhim si Rafael na parang nag‑aalis ng bara sa lalamunan bago muling sumeryoso. “Alam mo, kompleto pa rin naman ang pamilya kahit na walang anak ang mag‑asawa. Of course, importante ang anak pero ito ay regalo lang ng Diyos. Kusang loob Niyang ibinibigay iyon sa mag‑asawa pero kung hindi Siya magbibigay, may magagawa ba tayo?” “Lagi ka na lang may katwiran sa lahat ng bagay.” Ang totoo ay natutuwa si Annalou na  malamang malawak ang pananaw ni Rafael tungkol sa bagay na iyon. Mayroon kasing mga lalaking kapag natuklasang hindi maaaring magkaanak ang asawa ay nagloloko na o nang‑ iiwan. “Dahil mas binibiyayaan iyong mga taong umaasa sa Diyos kaysa roon sa mga reklamador,” ani Rafael at muli na namang tumikhim. “Ikaw ba, ilang anak ang gusto mo?” “Rafael,” babala ni Annalou.  “Ikaw naman, para nagtatanong lang ako. Don’t tell me, hindi man lang sumagi sa isip mo ang tungkol sa iyong future? Sabihin mo na.” “Dalawa,” pasuplada niyang sagot. “Ang tipid mo naman.” “Aba, mahirap daw manganak, `no. At lalong mahirap mag‑alaga ng bata.” “Okay. Papayag nga ako kahit wala.” “Rafael, kailan mo ba ako titigilan?” napu‑ frustrate na wika ni Annalou. Paano namang  hindi siya madadala sa charm ng lalaki kung ganito naman ang pinag‑uusapan nila? Na para bang siguradong‑sigurado itong sila nga ang magkakatuluyan. Sumeryoso na si Rafael. “Talaga bang nakakairita sa iyo kapag sinasabi kong ikaw ang God’s best ko?” Hindi nakasagot si Annalou. Hindi naman kasi iyon nakakairita. Ngunit nakatulong upang mapansin niya si Rafael bilang lalaki. At kung  hindi nga lang niya pinipigilan ang sariling tuluyang mahulog ang loob dito, baka hindi pa man dapat ay naging nobyo na niya. Iba ang nakuha niyang isagot. “Look, isipin mo na lang na normally, at least, sa physical aspect, mas madaling tumanda ang mga babae kaysa sa mga lalaki. Kaya nga mas accepted pa sa society natin na ang lalaki ang mas matanda sa babae kaysa ang kabaligtaran. Gusto mo bang pinag‑ uusapan ka at pinagtatawanan na pumatol ka sa  matrona kung sakali?” “Hindi sila ang magpapaligaya sa akin.” Mariin ang pagkakabigkas ni Rafael ng mga salita. “At lalong hindi sila Diyos para pumili ng babaeng para sa akin.” Hindi na nakuha pang sumagot ni Annalou. Hindi na rin umimik pa si Rafael hanggang sa sapitin nila ang Picnic Grove sa Tagaytay. “Galit ka ba?” nag‑aalala niyang tanong nang bumaba na sila mula sa kotse patungo sa  reception’s desk. “Hindi. Pero masama lang ang loob kong malaman na kung nagkapalit pala tayo ng kalagayan, ikahihiya mo ako.” “Wala naman akong sinasabing ganyan, ah,” wika ni Annalou. Nagbuntong‑hininga si Rafael. “Okay, kalimutan na natin ang tungkol doon. Narito tayo para mag‑enjoy, `di ba?” masigla na nitong saad. Napag‑alaman nilang okupado na ng guests  ang mga silid sa Picnic Grove. May seminar daw na ginaganap ang mga section heads ng isang malaking manufacturing company. Tanging ang isang detached cottage ang natitirang hindi pa reserbado. Iyon ang inokupa nila. Maganda ang cottage. Mula roon ay tanaw nila ang magandang view ng Taal Lake. Subalit nadismaya si Annalou na iisa lang pala ang silid. Isang king‑sized bed lang ang matutulugan. Sinabi niya iyon kay Rafael nang makaalis na ang  naghatid sa kanilang bellboy. “Maano naman? Gentleman naman ako. You can be sure na hindi kita sasamantalahin. Kung baga sa isang masarap na ulam, hindi ko luluraan ang pagkaing para din naman sa akin,” tila bale‑ wala lang na saad ni Rafael sinimulan nang mag‑ unpack. “Siguruhin mo lang. May baon akong tear gas. Hindi ako mangingiming i‑tear gas ka kapag nagtangka kang gumawa ng kalokohan,” kunwari  ay banta ni Annalou. Ang totoo, spray net ang baon niya at hindi tear gas. Napahalakhak lang si Rafael. “Save your tear gas for the Brendans to come, my dear.” Umirap lang si Annalou. Napangiti naman ang binata habang nagpapatuloy sa ginagawa. Napilitan na tuloy siyang gumaya sa pag‑a‑ unpack. Naunang matapos si Rafael sa ginagawa. Naupo ito sa kama habang pinagmamasdan siya  sa pagsasabit ng kanyang mga damit sa closet. “Pagod ka na ba?” tanong nito kapagkuwan. “Hindi. Ikaw ang baka pagod sa pagmamaneho.” “No. Gusto kong mag‑stroll na tayo habang hindi pa mataas ang araw.” Nagulat siya nang hilahin ni Rafael ang kanyang kamay. “C’mon, mamaya mo na lang ituloy `yan.” Sa ginawa nito ay nalaglag sa sahig ang kanyang mga underwears.  “Napakaapurado mo. Àyan tuloy, nalaglag na ang mga damit ko,” reklamo ni Annalou. Naunahan siya nitong damputin sa sahig ang mga iyon. Ito pa ang naglagay niyon sa closet, sa kanyang pagkapahiya. “I haven’t the slightest idea na ganito pala kaliliit ang undies mo,” pilyo nitong sabi. Inirapan ni Annalou ang binata upang pagtakpan ang kahihiyan. Kung bakit kasi ang nadala pa niya ay T‑back.  “At least, ngayon ay alam ko na kung anong size ang ireregalo ko sa iyo kung sakali,” nanunudyo pa ring wika ni Rafael. “Sige, mang‑asar ka pa at mag‑isa kang mamamasyal,” sikmat naman ni Annalou. Hinila lang uli siya ni Rafael at pinagsumping ang kanilang mga daliri. “Ikaw naman, ano namang nakakaasar sa sinabi ko? Sooner or later, talagang magkakaalaman na tayo ng sizes ng gamit, damit man iyon, sapatos o kahit na ano.  Mabuti nang ngayon pa lang ay alam ko na ang sizes ng gamit mo. It’s common knowledge for couples, tulad ng parents ko. Nakakadagdag pa nga iyon sa intimacy nila sa palagay ko.” “Ang dami mo nang sinabi,” wika ni Annalou, nakasimangot pa rin. Nagsisimula na naman kasi nitong igiit na sila ang magkakatuluyan. Malapit na sila sa pintuan nang pigilan siya ni Rafael. “Wait, may buburahin lang ako.” “Ano?” nagtataka niyang tanong.  Dinampian ni Rafael ng masuyong halik ang kanyang nakakunot na noo bago siya pinagmasdan. “Hindi bagay sa iyo ang nakasimangot.” Pinagalaw nito ang noo at mga kilay habang pakenkoy na nakatingin sa kanya. Natatawa nang hinampas ni Annalou ang binata sa braso. “Corny mo.” “Napangiti naman kita.” Magkahawak‑kamay nilang tinalunton ang malawak na parke habang pinagsasawa ang  kanilang mga sarili sa pagsagap sa malamig na hangin ng Tagaytay. Nang mapagod ay niyaya ni Rafael si Annalou na maglatag ng picnic blanket sa damuhan. Kapwa sila nahiga roon habang pinagmamasdan ang pagbabago sa patterns ng mga ulap sa papawirin. “Nagka‑crush ka man lang ba sa ibang babae, Rafael?” naisip itanong ni Annalou mayamaya. “Oo naman.” “Mga kasing‑edad mo o mas bata pa?”  “Sometimes.” “Bakit hindi ka na lang manligaw sa isa sa kanila?” Tiningnan siya ni Rafael na para bang napaka‑ absurd ng sinasabi niya. “Bakit ko naman liligawan ang isang babaeng crush ko lang?” “Hindi ba’t doon naman muna nagsisimula ang lahat bago ka ma‑in love sa isang tao?” katwiran ni Annalou. “Sa iba siguro pero hindi ganoon ang style ko.”  Nagtatanong ang mga matang tiningnan ni Annalou ang binata. “Malaki ang difference ng crush sa love, Ann. Alam kong alam mòyon. At bakit naman ako manliligaw ng isang babae na alam kong hindi ko maaaring seryosuhin? That’s unfair to her.” “Paano mo namang malalamang hindi mo puwedeng seryosohin ang babaeng crush mo? Ang pagkakaalam ko, kung magkakalapit ang mga loob n’yo by constant communication, made‑  develop sa love ang feelings n’yo.” “Feelings,” wika ni Rafael, halata ang disgusto sa tinig. “Ang feelings ay nagbabagong kasabay ng mga sirkumstansiya. Dahil nga emosyon lang ito. Pero ang desisyon, ang commitment na mahalin ang isang tao ay hindi sumasabay sa pagbabago ng sirkumstansiya, Ann. Kaya nga ang marriage vows ay ginawang ‘for better or worse, in sickness and in health, et cetera.’ Love, like marriage, is designed with vows and  commitment, unlike feelings na expected nating nagbabago.” Humahanga si Annalou sa pananaw ng binata ngunit may bahagi rin ng kalooban niya ang nadidismaya. “Ibig mong sabihin, pinagdedesisyunan mo lang ang pagmamahal at hindi mo iyon nararamdaman?” “Of course not,” tanggi ni Rafael. “Ganito lang po ang illustration diyan. For example, nakita ni Jose si Maria, then he liked what he saw. Nag‑  decide siya ngayong mahalin si Maria. At dahil sa desisyong iyon, feelings of affection for Maria will start to grow inside Jose’s heart hanggang sa magmahalan na silang pareho. Ganoon lang po kasimple.” “No, I disagree. May malabo, eh.” “Ano naman?” “Iyong liking part. I don’t believe na walang kasamang feelings `yon,” aniya. “Hindi ko naman sinabing wala. Kaya lang,  hindi pa bulag sa feelings ang mga mata ni Jose para niya ma‑analyze na gusto niya ang mga nakita niya kay Maria. Unlike kung feelings agad ang paiiralin ni Jose, mabubulag na siya at kahit maraming pangit sa ugali ni Maria ay sisige na lang siya. Kaya nga nagdi‑disagree ako kay Shakespeare nang isulat niyang ‘For love is blind and lovers cannot see’ dahil founded lang ang sinasabi roong love sa feelings. Eventually, masasa‑pawan na ng mga pangit na ugali ni  Maria ang feelings ni Jose sa kanya. Disillusionment na ang kasunod niyon. Hanggang maging hate na ang love na feeling niyang nararamdaman niya. That’s the tale of so many divorces and separations aminin man natin o hindi.” “Are you telling me na kapag nagdesisyon kang magmahal, ipipikit mo na lang ang mga mata mo sa mga pagkakamali ng mahal mo? O wala nang karapatang mahalin ang mga taong  may pangit na pag‑uugali?” tanong ni Annalou. “Hindi naman,” sagot ni Rafael. “Ang sinasabi ko lang, mas bukas ang pananaw mo kung paano siya unawain. Na hindi mo kailangang sang‑ ayunan ang mga mali niya ngunit hindi mo rin naman siya dapat diktahan. Na maaari mong ipaalam sa kanya ang mga maling iyon sa paraang may malasakit at hindi nanghuhusga.” Saglit na walang makapang sabihin si Annalou. “Bakit. . bakit alam mo ang mga bagay na ito? I  mean, mag‑e‑eighteen ka pa lang.” “Dahil bata pa ako ay fascinated na ako tungkol sa relasyon ng babae at lalaki. Attentive ako sa mga Bible studies tungkol sa love, courtship, and marriage. Marami na rin akong mga librong nabasa tungkol sa subject na iyon. At higit sa lahat, matagal na akong nag‑o‑observe sa mga taong nakapaligid sa akin tungkol sa kanilang pakikipagrelasyon,” sagot ni Rafael. Hindi na naman agad nakapagsalita si  Annalou. Balak na sana niyang putulin doon ang kanilang paksa ngunit nanaig ang kanyang kuryusidad. “Bakit nang magka‑crush ka sa akin, inako mo na agad na ako ang ‘God’s best’ mo? Bata ka pa noon. Imposibleng alam mo na ang tungkol sa commitment.” “My dear, kahit bata pa ako noon, na‑sense ko nang ikaw ang ‘God’s best’ ko, that’s why. At tungkol sa commitment, hindi ko man alam pa noon ang tungkol doon pero ginagawa ko na, `di  ba? Nakita mo naman, after all these years, hindi ako nagbago ng claim.” Pinagalaw‑galaw pa ni Rafael ang noo at mga kilay. “At the age of eight?” nandidilat at hindi nanini‑wala niyang turan. “Ano’ng magagawa ko, sensitive ako sa impressions ng Diyos sa puso ko kahit bata pa ako,” anito, halatang nagyayabang. “Kung tamaan ka kaya ng kidlat diyan sa kahambugan mo,” sikmat na naman ni Annalou.  Halakhak ang naging tugon ni Rafael. “Seriously, kahit ako sa sarili ko ay nagugulat din. Siguro alam ng Diyos na kailangan mo ng matinding convincing kaya ganitong sensitivity ang ibinigay Niya sa akin.” Tumingin ito sa gawi ng Taal Lake. “Maraming pagkakataong hindi natin agad maunawaan ang mga ginagawa ng Diyos sa buhay natin, Ann. Pero maraming ulit ko nang napatunayang sa mga kakulangan natin, handa Siya laging magpuno. I guess, He meant it  that way para matuto tayong manalig, gamitin ang faith natin sa Kanya kapag hindi na natin kayang i‑handle ang sitwasyon.” Biglang luminga ang binata kay Annalou at nagtagpo ang kanilang mga mata. “His ways are higher than ours, Ann. Tinatandaan kòyon kapag lumalayo ka sa akin, kapag nate‑threaten na maagaw ka ng iba, kapag hindi mo matanggap na kahit ganitong bata ako sa iyo ay minahal kita.”  At that precise moment, may kung anong bagay na tumimo sa sentro ng puso ni Annalou. Kumalat iyon doon, lumatag, at lumukob pa sa kanyang buong sistema. She gasped, then was awed, then sighed for the realization hit her hard. She loved Rafael.

 

CHAPTER NINE

NANG hapong iyon, matapos mamasyal sa Resident’s Inn at sa minizoo, muling bumalik sa Picnic Grove sina Annalou at Rafael upang magpalipad ng saranggola. May baon pala si Rafael na mga saranggola na inilagay nito sa compartment ng kotse. Sa sobrang dami ng nakain nila sa tanghalian ay sobra din yata ang ibinungang energy niyon  upang abutan sila ng paglubog ng araw sa paglalaro. Para silang mga batang nagkakatuwaan sa pagpapaalagwa ng mga saranggola. Napagod si Annalou nang husto pagkatapos but she had the time of her life. Sa sulok ng kanyang puso ay inasam niyang makahawak man lang ng saranggola kahit malaki na siya, ang maranasan man lang kung paano paliparin iyon nang paitaas. Hindi niya iyon naranasan noong  bata pa siya. Kahit nang minsang dalhin siya sa Tagaytay ng mga magulang ay hindi nila iyon ginawa. Si Rafael lang pala ang magpaparanas sa kanya ng ganoong experience. And she was glad. “Mag‑shower ka na,” ani Rafael nang bumungad mula sa pinto ng banyo. Tapos na itong maligo at halos tumutulo pa ang tubig sa basang buhok. Bihis na rin ng puting T‑shirt at boxer shorts nang lumabas ng banyo. Preskong‑ preskong tingnan ang binata, and Annalou was  beginning to see him as a man. Kasalukuyan naman siya noong nagpapahinga sa single‑seater sofa sa isang panig ng silid. “I’ll check kung ano ang masarap sa menu nila for dinner. Mag‑o‑ order na ako para makakain agad tayo at makapagpahinga ka na,” wika ng binata. Alam ni Annalou na halata nitong pagod na pagod na siya kaya kumilos na siya upang sundin ang binata. “Okay, I’ll be quick.” Matapos ang warm bath ay himalang nawala ang kanyang  pagod. Light dinner lang ang in‑order ni Rafael sa restaurant. Masiglang nakipagkuwentuhan si Annalou sa binata habang kumakain sila ng hapunan. Ngunit nang makita nitong tapos na siyang kumain ay nagyaya nang bumalik sa cottage. Nang matutulog na sila, naaasiwa pa rin siyang mahigang katabi si Rafael sa kama. Makapal ang suot niyang pajama at ito naman ay pinatungan  pa ng pajama bottoms ang suot na boxer shorts. Ngunit dapat ba siyang mapanatag? Nahalata ni Rafael ang pagkailang niya. “Mahiga ka na. I’ll tuck you into bed at papatulugin kita. Huwag mo nang guluhin pa ang isip mo dahil hindi kita gagawan ng bagay na ikakagalit mo sa akin. I learned about honor at a very young age and I don’t have any intention whatsoever to unlearn it now.” Sa sinabi nito ay napilitan na siyang mahiga.  Walang fireplace ang silid kaya saradong‑ sarado ang mga bintana. Subalit malamig pa rin. Maingat na inayos sa kanya ni Rafael ang malaking comforter. Gustong magprotesta ni Annalou nang mahiga ang binata at sumukob din sa comforter. Pinigilan na lang niya ang sarili nang tumagilid itong patalikod sa kanya matapos mag‑goodnight. Nakatulog agad si Rafael. Kinalimutan na ni Annalou ang pagkailang nang marinig ang patag  at mahina nitong paghinga. She fell into a contented dreamless sleep. Malapit nang mag‑umaga nang magising si Annalou. Agad siyang namula nang mapagtanto ang ayos. Nakayakap siya kay Rafael at ang isa niyang hita ay nakadantay sa hita ng binata. Mabilis siyang kumalas at bumangon upang manubig. Pagbalik niya sa kama ay nangangaligkig na siya sa ginaw. Dumistansiya na siya kay Rafael at muling nahiga.  “Come here.” Napabalikwas si Annalou paharap kay Rafael na gising na pala. “Alam kong giniginaw ka at ganundin ako. Come here. We can snuggle up a little para mabawasan ang mga ginaw natin,” wika ng binata. Nang hindi tuminag si Annalou ay si Rafael na ang kusang lumapit sa kanya. Itinalikod siya nito at niyakap mula sa likuran. Naramdaman niya  ang pagdantay ng binti nito sa mga binti niya. Pumalibot naman ang isa nitong braso sa kanyang baywang at dumiit ang dibdib nito sa kanyang likod. Nararamdaman ni Annalou ang mabining buga ng mainit na hininga ni Rafael sa kanyang tuktok. Nanatiling nakadantay lang ang kamay nito sa kanyang tiyan. Hindi gumagalaw, hindi rin dumadama. Aware na aware siya sa bawat bahagi ng kanilang mga katawan na magkadiit. It was  amazing to know that he posessed a great deal of self‑control in spite of it. She let out a sigh and started to relax. Pinupuno siya ng napakasarap na pakiramdam nang mga sandaling iyon. Muling namigat ang talukap ng kanyang mga mata. Pagbaba nila ng Tagaytay kinabukasan, may unspoken commitment na sa pagitan nina Annalou at Rafael.  NAGDAAN ang mga araw, buwan, at taon na naging maganda ang relasyon nina Annalou at Rafael. Oo nga at hindi na nila pinag‑usapan pa ang tungkol sa kanila ngunit umaakto si Rafael na katulad ng sa isang ulirang nobyo. Kinalimutan na rin ni Annalou ang paghahanap pa ng ibang nobyo. Kontento na siya sa atensiyong ibinibigay ni Rafael. Graduation ni Rafael sa college nang dumating ang matinding pagtatalo sa pagitan nila. Si  Annalou ang partner ng binata sa pagdalo sa graduation ball na ginanap sa Grand Boulevard Hotel. Maayos naman sana ang lahat sa simula. May pagmamalaki pa nga si Rafael nang ipakilala si Annalou sa mga ka‑close na graduating students. Subalit nagpanting ang mga tainga ni Annalou nang hindi sinasadyang marinig ang pag‑uusap ni Rafael at ng grupong kaumpok pagkalabas niya mula sa rest room. Naudlot ang paglalakad niya at nagkubli sa gilid ng buffet  table. “Pare, hindi ka ba naaalangan `pag kasama mo si Ann sa mga ganitong gathering?” wika ng isa sa mga kausap ni Rafael. “Oo nga, pare, ilang taon pa at mukhang matrona na ang siyota mo,” wika naman ng isa. Dinig na dinig ni Annalou nang magtawanan ang grupo. Napakagat‑labi siya. “Bakit ba siya pa ang naisip mong ligawan, RR? Ang dami namang magagandang chick na  nagpapakamatay mapansin mo lang.” Medyo paos ang tinig ng nagsalita ngunit malinaw na nakarating ang sinabi iyon sa pandinig ni Annalou. “Masarap kasing magmahal, pare,” tugon ni Rafael. “Ow? Pinatikim ka na, pare?” tanong ng naunang nagsalita kanina. “Secret.” Umugong ang tawanan at kantiyawan ng grupo sa isinagot ni Rafael.  Gigil na gigil na lumabas ng bulwagan si Annalou. Palabas na siya ng hotel lobby nang marinig ang pagtawag ni Rafael. “Ann, wait!” ang sigaw. Nagpatuloy lang siya sa mabilis na paglalakad. Nasa pintuan na siya nang maramdaman ang paghawak ng kamay ni Rafael sa kanyang braso. Napilitan na siyang huminto. “Bakit nagmamadali kang lumabas? Saan ka pupunta?” Noon nahinuha ni Annalou na walang  ideya ang binata na narinig niya ang pag‑uusap nito at ng mga kasama. “Uuwi na ako. I feel so out of place here.” Nangunot ang noo ni Rafael sa pagtataka. “Sandali, magpapaalam muna ako sa mga kaibigan ko. Hintayin mo ako rito sa lobby. Babalik agad ako.” Habang naghihintay si Annalou ay humuhupa ang inisyal niyang galit. Nakuha na niyang kalmahin ang sarili nang lulan na sila ng kotse  pauwi. Hindi nga lang niya mapilit ang sariling magsalita. Marahil ay nararamdaman ni Rafael ang timpla niya kaya tahimik din sa buong biyahe. Subalit nang ihinto na nito ang sasakyan sa tapat ng kanilang unit, hinawakan nito ang mga kamay niya at hinarap siya. “What’s wrong, Ann? Kilala kita. You were not given to tantrums before.” Nagpakawala siya ng mahabang buntong‑ hininga bago sumagot. “Me. . You. Tayo ang mali,  Rafael. Tama ang sinabi ng kaibigan mo. Ilang taon pa at mukha na akong matrona. Samantalang ikaw, nasa peak form pa lang noon ng pagbibinata.” Nanlaki ang mga mata ng binata. “Narinig mo—” “Oo. Ikaw mismo, hindi mo ako magawang idepensa. Panay paiwas na sagot ang naiganti mo sa kanila. At alam mo ba kung ano ang naramdaman ko kanina, Rafael? Nabastos ako,”  puno ng hinanakit niyang sabi. “Nanliit ako. Dahil bakit ko nga ba nagawang pumatol sa iyo samantalang napakabata mo pa kompara sa akin. Lilitaw at lilitaw pa ring cradle snatcher ako. Na hindi tayo bagay.” Si Rafael naman ang bumuntong‑hininga. “Tapos ka na?” malungkot nitong tanong. Hindi na lang sumagot pa si Annalou. Nagsisikip na ang dibdib niya at anumang oras ay maiiyak na. “Sayang at kabaligtaran ng intensiyon ko ang  interpretasyon mo. Siguro nga ay mali ang magmalaki ako kanina dahil iba rin ang naging interpretasyon nila sa isinagot ko. Wala kang dahilan para manliit, Ann. Dahil gusto kong ipagyabang sa kanila na kahit totoy lang ako, napansin mo pa rin ako. “Inaamin kong hindi ko diretsahang nasagot ang ikalawa nilang tanong. Pero iyon lang ang sagot na alam ko para hindi na nila i‑pursue ang topic tungkol sa iyo. Ayoko ring pag‑usapan ka  nila. Hindi dahil sa ikinahihiya kita kundi dahil pinoprotektahan ko ang reputasyon mo.” May punto naman ang binata na kaagad na naunawaan ni Annalou. Ngunit gawa na ang pasya niya. “Hanggang kailan mo ako ipagtatanggol laban sa mga nasty comments nila tungkol sa akin, Rafael? Ayoko namang dumating pa ang panahong mapapaaway ka dahil lang sa pagbibigay mo ng katwiran sa relasyon natin. I’m sorry, pero ayoko na.”  Naningkit ang mga mata ni Rafael at nagdilim ang mukha. “What do you mean?” “Tapusin na natin dito ang relasyong ito, Rafael. M‑maraming salamat na lang sa lahat.” Hinila na ni Annalou ang mga kamay na pigil‑ pigil nito at nagmamadaling umibis ng sasakyan. Hindi na nagawang humabol ni Rafael sa kanya hanggang sa makapasok na siya sa loob ng bahay. Magdamag niyang iniluha ang naging desisyon.  “BAKIT naman kasi iniintindi mo ang sinasabi ng ibang mga tao? Hindi naman sila ang magpapaligaya sa iyo,” sermon kay Annalou ni Josephine nang bisitahin niya ang kaibigan sa maternity ward ng ospital. Kapapanganak lang ni Josephine sa panganay na anak. “Alam mo, tingin ko tuloy mas matured pa ang isip ni Rafael kaysa sa iyo. Imagine, nagawa mong isakripisyo ang magandang relasyon n’yo dahil lang sa sinasabi ng ibang mga tao.”  “Hindi naman kasi ikaw ang nasasaktan sa mga derisive comments ng mga tao kaya mo nasasabìyan,” wika ni Annalou. “Of course not. Kaibigan kita. Nararamdaman ko kung ano ang nararamdaman mo. Ang sinasabi ko lang, sayang naman na pinawalan mo ang isang mahalagang tao dahil lang sa sinasabi ng iba.” Ilang araw nang nakokonsiyensiya si Annalou sa bigla niyang pakikipag‑break kay Rafael, lalo  pa nga at hindi man lang nagpapakita ang binata kanya. “Wala na akong magagawa, Josephine,” may panghihinayang niyang turan. “Nasaktan ko na siya.” “May magagawa ka pa. Lunukin mo muna sandali ang pride mo at makipag‑ayos ka sa kanya,” payo ni Josephine. Subalit hindi na nagawa ni Annalou ang suhestiyon ng kaibigan. Binubuo pa lamang niya sa isip ang mga sasabihin kay Rafael nang  puntahan siya sa bahay ng ina ng binata. Iniabot ni Rhodora sa kanya ang liham ni Rafael na nagpapaalam. Maikli lamang ang liham. Ayon sa sulat, binigyan si Rafael ng bakasyon sa States ng lolo’t lola bilang graduation gift. Iyon na raw marahil ang space na kailangan niya upang makapag‑isip‑ isip tungkol sa kanilang relasyon. Sa huli, sinabi nitong mag‑iingat siya at mami‑miss siya. Muling binasa ni Annalou ang liham. Hindi  niya maunawaan ang sarili kung bakit tila may hinahanap siya roon na hindi naman matagpuan. Parang may kulang. Pinagalitan niya ang sarili. Ngayon pa ba naman siya maghahanap matapos niyang putulin ang relasyon nila ni Rafael? Alangan namang ihayag ng binata sa liham ang unrequited love sa kanya gayong ipinagtabuyan na niya ito sa kanyang buhay.

ANIM na buwan matapos umalis ay bumalik si  Rafael sa Pilipinas, subalit hindi man lang nagpakita kay Annalou. Wala pang isang buwan itong nananatili sa bansa ay tumulak naman patungo sa Brunei. Ayon kay Rhodora, tinulungan si Rafael ng isang tiyuhin na makapagtrabaho roon. Nasaktan na naman si Annalou. Ni postcard ay hindi nagpadala ang binata sa kanya noong nasa States pa. Nang makabalik naman, hindi man lang siya sinilip sa bahay. Kahit kapirasong sulat ay  wala ring iniwan. Sa galit yata ni Rafael sa pagtapos niya sa kanilang relasyon ay tuluyan na siyang kinalimutan. Nagdaan pa ang maraming buwan at mga taon hanggang sa sumapit ang thirtieth birthday ni Annalou. “Ano ba, Ann, malapit nang magdalaga ang inaanak mo, pero hanggang ngayon ayv dalaga ka pa rin,” tudyo ni Vina. Sinorpresa si Annalou ng mga kaibigan nang  imbitahin siyang magtungo sa bahay ni Vina at makitang ipinaghanda pala siya ng tatlong barkada. May mga balloons at cake pa, bukod sa mga putaheng nakahain sa buffet table na inilabas ni Vina sa front lawn ng bahay. Daig pa ang handa noong mag‑debut siya. “Ang sabihin mo, naunahan mo na naman siyang magka‑fafa,” tudyo ni Baby. Napatingin si Annalou kay Vina. “You mean, nagkabalikan na kayo ng ex mo?” tanong niya.  “Hindi, `no?” sagot ni Vina. “Nunca! Kaya nga pinilit kong ma‑annul ang kasal namin dahil walang‑wala na akong balak na makisama pa sa hudas nàyon. May bago na akong boyfriend ngayon. Sa Brunei siya nagtatrabaho pero nakabakasyon siya ngayon.” “Kaya pala nangingislap na naman `yang mga mata mo,” ani Josephine. “Maiba nga pala ako, sumulat na ba sa iyo si Rafael?” May lungkot na lumukob kay Annalou  pagkarinig sa pangalan ng dating nobyo. “Hindi. At hindi na ako umaasa pa. Ang dami n’yo namang inihanda,” pag‑iiba niya. “Touched talaga ako at nagpakaabala pa kayo para lang i‑ celebrate ang pagkalagas ko sa kalendaryo.” Nagkatawanan ang lahat. “Ang mabuti pa, umpisahan na nating kainin ang mga pinaghirapan naming ihanda para sa birthday mo,” si Baby. “Kanina pa umuungot ng cake ang mga bata.”  Tumulong si Annalou sa pagbibigay ng pagkain sa mga bata. Apat ang anak ni Baby. Dalawa naman ang kay Josephine at isa ang kay Vina. Ang tatlong panganay ng mga kaibigan ay pawang mga inaanak niya. Sa pagkakagulo, nakatapon ng juice sa sahig ang bunso ni Baby. Hindi na magkandaugaga si Baby sa pag‑aasikaso sa apat na anak. “Pakikuha na lang ng paper towel sa may sala, Ann,” sabi ni Vina. “Doon ko yata naiwan  kanina.” Agad namang tumalima si Annalou. Nakita agad niya ang rolyo ng paper towel sa ibabaw ng side table. Ngunit bago niya makuha iyon, napansin niya ang isang postcard na katabi. Isang tanawin sa Brunei ang nasa postcard. Hindi man dapat ay naakit siyang tingnan ang nakasulat sa likod niyon: Vina, thank you so much for everything. You’re an amazing person, really. Babawi na lang ako pag‑uwi ko riyan. Roy Rafael. Parang may mapait na  likidong kumalat sa dila ni Annalou. Nabitiwan niya ang postcard. Kasabay niyon ay tila eksena sa pelikulang umulit sa pandinig niya ang sinabi ni Vina kanina. “May bago na akong boyfriend. Sa Brunei siya nagtatrabaho. .” Oh, God, no! Napakapit si Annalou sa side table at ilang sandali munang nagpakawala ng malalalim na hininga. Inutusan niya ang sariling mamanhid muna sa natuklasan. Hindi siya maaaring mag‑breakdown sa harapan ng mga  kaibigan. Hindi siya gaanong nagtagal sa bahay ni Vina, dinahilang tiyak na maghahanda rin ang mommy niya kahit pancit lang. Hindi naman na siya pinilit ng mga kaibigan na magtagal pa. Eksaktong alas‑siyete ay nasa harapan na si Annalou ng kanilang unit. Nanlaki ang kanyang mga mata nang pagbukas niya ng pinto ay hindi lang ang mommy niya ang nakita niya sa loob.

 

CHAPTER TEN

HINDI malaman ni Annalou kung paano magre‑ react sa taong kaharap. Nabigla siya nang husto pagkakita sa bisita. “W‑what are you doing here?” tanong niya. “Anak,” pamamagitan ng mommy niya. “Ang mabuti pa siguro ay magpalit ka na muna ng pambahay sa kuwarto mo bago ka bumalik dito. Nagluto ako ng spaghetti para sa birthday mo.”  Parang remote‑controlled toy na sinunod ni Annalou ang ina. Walang imik niyang tinungo ang kanyang silid. Ibinagsak niya ang sarili sa kama pagdating doon. Isinubsob niya ang mukha sa unan nang may limang minuto bago nakuhang muling bumangon at magpalit ng damit. Habang ginagawa iyon ay umuusal siya ng dasal na sana—sa kabila ng mga malalaman niya sa muling pagpapakita ng kanyang daddy—ay maging matatag pa rin siya.  “Gusto mo na bang maghain ako?” tanong ng mommy ni Annalou nang makabalik na siya sa sala. Alam niyang tinatantiya nito kung hindi magiging marahas ang kanyang reaksiyon sa muli nilang pagkikitang mag‑ama. Magkakaharap na naman silang tatlo noon. “Busog pa ako, `My.” “Ann, anak. . Patawarin mo sana ako.” Pinagmasdan ni Annalou ang anyo ng daddy niya matapos itong magsalita. Lalo itong  nagmukhang matanda—puting‑puti na ang buhok at lalong dumami ang gatla sa noo at iba pang parte ng mukha. He looked weary but his eyes shone with an unmistakable glint of hope. “Gusto kong malaman kung ano ang dahilan n’yo sa pag‑iwan sa amin ni Mommy,” pormal na sabi ni Annalou. Sumulyap muna ang ama sa kanyang mommy bago nagsalita. “May.. iba akong pamilya lingid sa iyong ina.”  So, tama nga pala ang nakita ng mommy niya noon sa ospital. Niloko ng daddy niya ang kanyang mommy nang magpakasal ang dalawa. “Nakasal ako noon kay Helena—iyon ang pangalan ng una kong asawa—dahil pinilit ako ng kapatid niyang si Maximo na pakasalan siya,” paliwanag ng daddy niya. “Maximo Alcantara?” singit ni Annalou sa pagsasalaysay ng ama. Kapwa gumuhit ang pagtataka sa mukha ng  mga magulang. “Kilala mo si Maximo?” tanong ng kanyang daddy. “Hindi kami personal na nagkakilala. Nang usisain ko si Brendan noon kung bakit niya ako pinagplanuhang paibigin, nabanggit niyang ang tiyuhin niyang si Maximo Alcantara ang may pakana ng lahat. I tried to talk to him. Hindi ko na binanggit pa sa inyo ang tungkol doon, `My. Ayokong mag‑alala kayo,” wika niya.  “Pinuntahan ko siya sa kanyang opisina pero nakaalis na siya patungo sa abroad. Ilang buwan ding tumatawag ako sa office niya pagkatapos pero hanggang sa magsawa na ako sa pagtawag ay hindi pa rin siya bumabalik sa Pilipinas.” “Dalawa lang na magkapatid sina Helena at Maximo,” wika ng daddy niya. “Mahal na mahal ni Maximo si Helena kaya nang malaman niyang malaki ang pagkagusto sa akin ni Helena, pinikot nila ako. Nagpatianod na lang ako dahil sa Alca  Precisions Limited ako nagtatrabaho. Maganda ang puwesto ko roon at ilang beses pa akong na‑ promote ng posisyon. Kagagawan pala iyon ni Helena. “Nagkaroon kami ng dalawang anak at maayos ko siyang pinakisamahan kahit hindi ko siya mahal. Ngunit nakilala ko ang mommy mo. Sa unang pagkakataon ay nagmahal ako nang todo. Niligawan ko siya hanggang sa magpakasal kami. Tinakasan ko ang una kong pamilya. Kayo na ang  naging pamilya ko. Alam kong mali pero hindi ko na makontrol ang sarili ko. Mahal na mahal ko kayo ng mommy mo. Pero natagpuan ako ni Maximo. Pinagbantaan niya akong idedemanda ng bigamya kapag hindi ako bumalik kay Helena. Nagbanta rin siyang may masamang mangyayari sa inyong mag‑ina kapag hindi ako sumunod sa gusto niyang mangyari. Hindi ako natatakot na makulong ngunit natakot akong makaladkad kayo sa kahihiyan ng mommy mo. At lalong hindi  ko makakayang may masamang mangyari sa inyo. Kilala ko si Maximo. Kaya niyang gawin ang mga banta niya. So I abandoned you. Nagkasya na lang ako sa pagtanaw sa inyo sa malayo. Nakikita pa rin kita, anak. Nakasubaybay pa rin ako sa iyo sa loob ng mga taong nawalay ako sa inyo kahit hindi mo alam.” “K‑kayo ang lihim na sumusunod sa akin kapag nasa labas ako?” tanong ni Annalou. “Oo.”  Hindi naman pala siya abnormal dahil sa mga ganoong pakiramdam. Talaga palang may taong madalas at lihim na nakasubaybay sa kanya—ang daddy niya. “Iyon lang ang pinapayagan ni Maximo na gawin ko. Ni hindi ko kayo masustentuhan dahil iyon ang gusto ni Maximo bilang parusa sa ginawa ko sa kapatid niya. Hindi mo alam kung gaano iyon kahirap sa kalooban ko,” paliwanag ng daddy ni Annalou. “Hanggang isang araw ay  ma‑detect si Helena na may brain tumor. Si Maximo ang nagdala sa kanya sa ibang bansa upang maipagamot. Kaya siguro hindi mo siya mahagilap noon sa kanyang opisina. Iyon ang mga panahon na ipinapagamot niya si Helena. Naiwan naman ako upang asikasuhin ang Alca at ang dalawa naming anak. Naoperahan si Helena ngunit muling tumubo ang tumor sa kanyang utak. She battled with that disease for years. Hanggang iyon ang maging dahilan ng kanyang  kamatayan. Malaya na akong muli. Kaya ako bumabalik ngayon sa inyong mag‑ina. Kung mapapatawad mo pa ako, anak.” Tiningnan ni Annalou ang kanyang mommy. Bakas pa rin sa mga mata nito ang pagmamahal sa daddy niya. Sino siya para tutulan ang kaligayahan ng ina? Mahal na mahal niya ang kanyang mommy at gagawin niya ang lahat mapaligaya lang itong muli. “Pinapatawad ko na kayo, Daddy. Ang pakiusap ko lang, unawain  n’yo sanang hindi madali sa akin ang mag‑adjust sa muli ninyong pagbabalik sa buhay namin ni Mommy. Nasanay na akong walang ama.” Napahangos ang ama sa kinauupuan ni Annalou. Hindi siya makakilos. Bigla siyang natakot na baka yakapin siya ng ama. Marahil ay nahalata naman ng ama ang pag‑ aatubili niya kaya pinisil na lamang nito ang kanyang mga kamay. “Salamat, anak. Pangako, hindi ko na kayo iiwan pang muli ng mommy  mo.” Ang mommy naman niya ang yumakap kay Annalou. Kapwa namamasa ang kanilang mga mata nang magkalas. “Happy birthday, anak.” Nang gabing iyon, bago matulog, nakakita si Annalou sa bedside table sa loob ng silid ng magkadikit na ulo ng miniature stuffed toy ni Snoopy. Para iyong key chain sa kaliitan ngunit wala namang chain. May nakadikit na note sa mga paa niyon: Two are better than one, because they  have a good reward for their labor. Pamilyar siya sa verse. Hindi nga lang niya matandaan kung saang bahagi ng Bibliya iyon nakasulat. Sino’ng magbibigay sa akin nito? Imposibleng si Rafael dahil nasa abroad ang binata. Napakagat‑ labi si Annalou pagkaalala na naman kay Rafael. Kaya pala huminto na ito sa pagkikipagkomunikasyon sa kanya ay dahil kay Vina na pala bumaling. Come to think of it, bata pa si Rafael ay  hinahangaan na ito ni Vina. Kabaligtaran daw ang loyalty ni Rafael ng nang‑iwang ex‑husband ng kanyang kaibigan. Oh, God, bakit kailangang sa kaibigan ko pa? Tiningnan uli niya ang stuffed toy sa nanlalabong mga mata. Inisip na lang niyang marahil ay isa lang sa mga ka‑close niya sa kanilang simbahan ang nagpadala niyon. Binasa niyang muli ang note. Nalukot ang kanyang ilong. May nuance na naman iyon patungkol sa kanyang pananatiling single sa ganoong edad.  Itinabi ni Annalou ang note at stuffed toy at nahiga na. She said her prayers, kasama roon si Rafael. Sa loob ng mga taong wala silang komunikasyon, hindi niya ito kinalimutan minsan mang ipanalangin. Iyon lang ang tangi niyang magagawa matapos ang walang katwiran niyang pakikipagkalas sa binata. Hindi na siya umaasang magkakabalikan pa sila. Hangad na lamang niyang mapaligaya ni Rafael si Vina. Meanwhile, umaasa pa rin si Annalou na may  isang taong inilaan ang Diyos bilang “God’s best” niya. Kung kailan at kung saan niya makikita, Diyos lamang ang nakakaalam. Sa kabila niyon, iniyakan niya ang natuklasan buong magdamag. Mas masakit palang malaman na wala na talagang pag‑asa ang pagmamahal niya kay Rafael. It was now time to move on no matter how painful the truth was for her.

NAGISING si Annalou kinabukasan na  magkatulong na inihahanda ng mga magulang ang almusal. Humahalimuyak ang amoy ng masarap na sinangag. Kitang‑kita niya ang kaligayahan sa mukha at kilos ng dalawa. Napangiti siya. Marahil ay hindi siya mahihirapang mag‑adjust sa muling pagbabalik ng kanyang daddy sa buhay nilang mag‑ina. Love would take care of her pains—past and present. Masigla siyang bumati sa dalawa. “Good morning, `My, `Dy.”  Kung nagulat man ang mga magulang sa kasiglahan niya, hindi niya iyon gaanong pinansin. Lumapit ang daddy niya at ipinaghila siya ng silya. “Dumulog ka na, anak. Sabay‑sabay tayong mag‑aalmusal just like in the old days,” nakangiti nitong wika. Ginantihan ni Annalou ang ngiti ng ama. Marahil sa katuwaan nito sa nakitang reaksiyon niya, nahalikan nito ang kanyang ulo bago nagsandok ng sinangag sa kawali. Naging  palakuwento ang kanyang daddy nang kumakain na sila. Oo nga at hindi pa niya magawang ilapit nang husto ang loob sa ama, sumasagot naman siya at nakikipag‑interact sa mga magulang habang nag‑aalmusal. Nagulat pa si Annalou sa itinanong ng daddy niya mayamaya. “Ano’ng gusto mong gawin ngayong darating na weekend, anak? Hanggang ngayon, wala pa akong maisip na regalo para sa birthday mo.”  Saglit siyang nag‑isip. Kung gusto rin lang naman niyang magkaayos sila agad ng daddy, bakit nga hindi niya simulan nang mas maaga? “Makilala ang mga kapatid ko?” nakangiti niyang turan. “Masusunod, munti kong prinsesa,” sagot ng daddy niya. Natawa si Annalou sa itinawag nito sa kanya. Hindi na siya “munti” dahil dalawang dali lang yata ang taas sa kanya ng ama. Ngunit nang  makita niya ang pamamasa ng mga mata ng kanyang mommy sa kaligayahan, alam niya sa kaibuturan ng kanyang puso na mananatili siyang munting prinsesa sa puso ng mga magulang. Bihis na si Annalou upang pumasok sa ospital nang may delivery man ng isang courier service company ang kumatok sa unit nila. Isang package na naglalaman ng tatlong supot ng Hershey’s Kisses chocolates ang ibinigay sa kanya. “Pakipirmahan na lang po, Ma’am,” wika ng  lalaki sa papel na nakapatong sa dalang clipboard. “Sandali, kanino ba galing ang mga ito?” tanong ni Annalou. “Eh, Ma’am, ‘GB’ lang po ang nakalagay sa pangalan ng shipper.” Tiningnan ni Annalou ang address na pinagmulan niyon—Pasay City. Nagtatakang napakunot‑noo siya. Wala naman siyang kilalang tao na may initial na “GB” at taga‑Pasay City. “Pakipirma na po, Ma’am,” wika uli ng lalaki.  Napilitan na lamang siyang pumirma. Nang buklatin ni Annalou ang package, may nakita pa siyang maliit na sobre sa loob. Biglang kumabog ang dibdib niya nang mabasa ang nakalagay roon: How I wish na katulad ako ng chocolate, tempting and irresistible. I would melt in your mouth and go down to your stomach, then to your bloodstreams. Malusaw man ako, at least, hindi agad ako mawawala sa sistema mo. Sa eksaktong sandaling iyon, naging malinaw  kay Annlou kung kanino galing ang stuffed toy kagabi at ang chocolates ngayon. Nahulaan na rin niya ang ibig sabihin ng initial na “GB”—God’s Best. So, nasa Pilipinas na nga pala si Rafael. Parang gustong umusok ng bumbunan ni Annalou. Ano naman ang gustong palabasin ng lalaki?

KULANG sa siglang pumanhik si Annalou sa kanilang unit nang hapong iyon pagkagaling ng  ospital. At ganoon na lang ang gulat niya nang itulak niya ang bahagyang nakaawang na pinto. Napanganga siya sa pagkabigla. Nasa kanila ang mga magulang, kapatid, at pamangkin ni Rafael. Nagkakainan ang mga ito—kasama ng kanyang mommy at daddy—ng mga putaheng nakahain sa dining table. Si Rafael lang ang nasa sofa at walang hawak na plato. Lalo siyang hindi natinag sa kinatatayuan nang magtama ang mga mata nila.  He had grown into a gorgeous, fine‑looking man. Wala na ang bakas ng pagiging schoolboy; mamang‑mama na ngayon. “O, narito na pala si Ann,” wika ni Rhodora. Natuon sa kanya ang pansin ng lahat. Kung hindi pa sinalubong si Annalou ng mommy niya ay hindi pa siya matitinag sa kinatatayuan. “Alam kong nagtataka ka, anak, pero hayaan mong ipaliwanag ni Rafael ang tungkol dito.” Inakay siya ng mommy papasok.  Pinagkaguluhan na siya ng pamilya ni Rafael, nanguna ang inang si Rhodora sa paghalik at pagbati sa kanya. Muntik na siyang himatayin nang matapos siyang yakapin ng ama ni Rafael ay sabihing, “Namamanhikan na kami ni Rafael sa mga magulang mo, Ann.” Isang matalim na tingin ang ipinukol ni Annalou kay Rafael nang makabawi. “I think we have to talk,” aniyang may diin ang pagbigkas ng bawat salita.  Natahimik ang lahat. “Yeah, we have to talk,” mahinahon namang sang‑ayon ni Rafael. “Excuse us.” Iginiya siya ng binata palabas ng bahay at dinala sa loob ng isang bagong midnight blue na Opel Astra. Nakita niya sa backseat si Choco. Hindi naman sila pinansin ng aso. “How can you do this?” Basag na agad ang tinig ni Annalou nang magsalita. “Talaga bang napakalaki ng kasalanan ko sa tingin mo kaya mo  ginagawa sa akin ito?” Nawala ang hinahon sa mukha ni Rafael, napalitan ng pagtataka at pagkalito. “A‑anong kasalanan?” “Ang pakikipag‑break ko sàyo noon!” malakas niyang sabi. “Aminin mo nang hindi mo naman ako balak na pakasalan. Ginagawa mo lang ito para labis akong masaktan. Maawa ka sa mga magulang ko at sa pamilya mo. Pati sila ginagamit mo sa paghihiganti mo sa akin.”  “Hindi kita maintindihan. Anong paghihiganti?” “Kung hindi ko nabuko na ikaw ang boyfriend ni Vina, you could have fooled me! Us!” sigaw ni Annalou kasabay ng pagpatak ng mga luha. Incredulity was written on his face. “Sinabi sa iyo ni Vina na boyfriend niya ako?” “Hindi na kailangan,” aniya. “Nabasa ko ang postcard na ipinadala mo sa kanya. She was an amazing person, you said. Sabi mo pa, babawi ka  sa kanya pag‑uwi mo sa Pilipinas.” “So?” wika ni Rafael, nasa anyo pa rin ang kalituhan. Lalo namang nagsiklab ang galit ni Annalou. “Huwag ka nang magmaang‑maangan! Inamin sa aming magbabarkada ni Vina na sa Brunei nagtatrabaho ang boyfriend niya! At hindi nga ba’t ikaw `yon?” Nag‑unahan na naman sa pagbagsak ang kanyang mga luha. Naisubsob niya ang mukha sa mga palad.  “No, it isn’t me.” Bigla siyang nag‑angat ng mukha. “I love you. .” marahan, malinaw, at masuyong sabi ni Rafael, nakangiti na. She was taken aback. Hindi iyon ang inaasahan niyang sasabihin ng binata. “Kasama ko sa kompanyang pinapasukan ko ang boyfriend ni Vina. Dahil din sa akin kaya sila nagkakilala. You see, si Vina ang matiyagang nag‑ a‑update sa akin ng mga pangyayari sa iyo mula  pa noong magsimula akong magtrabaho sa Brunei. Kaya labis‑labis ang pasasalamat ko sa kanya. Unknown to you, we maintained our correspondence. Hindi kasi ako makatiis nang wala akong nababalitaan tungkol sa iyo. Gusto ko, na kung lalapit akong muli sa iyo, kaya ko nang pangatawanan ang pagmamahal ko ng mas malalim na commitment,” paliwanag ni Rafael. “C‑commitment?” Ngumiti ang binata, nangingislap ang mga  mata. “Pamamanhikan and, eventually, pagpapakasal sa iyo.” Parang literal na sinapok ng malakas na hangin si Annalou. Hindi niya magawang magsalita. “Kay Vina ko rin nalaman na pinagsisisihan mo ang pakikipagkalas sa akin noon at hanggang ngayon ay mahal mo pa rin ako.” Ibinaling ni Annalou ang tingin sa labas ng bintana. “H‑how conceited of you to say that.” Naramdaman niya ang maingat nitong pagpisil sa  kanyang kamay. Muli niyang ibinalik ang tingin sa binata. “It isn’t conceit, it is faith,” saad ni Rafael at hinagkan ang kanyang kamay. May kung anong puwersang nanulay sa braso ni Annalou, tumungo at kumalat sa kanyang dibdib. Hindi pa nagkasya, niyakap siya ni Rafael nang buong higpit at halos hindi siya makahinga. “Oh, how I missed you, Ann. .” She revelled at the warmth of his embrace.  How she had longed for this moment to come. Ang akala niya ay hanggang sa panaginip na lamang niya ito mayayakap. “I missed you, too.” Ilang saglit silang magkayakap bago siya binitiwan ni Rafael, hawak na naman ang kanyang mga kamay. “You see, nang makipagkalas ka sa akin, wala akong nagawa kundi ang magtiwala sa Diyos, Ann. Na dahil ikaw ang ‘God’s best’ ko, magkahiwalay man tayo ay pagtatagpuin pa rin Niya tayo sa bandang huli,  kapag wala na ang mga sagabal,” madamdaming pahayag ng binata. “Twenty‑four na ako, Ann, may trabaho, at may sapat na ipon upang makapagsimula ng pamilya. Sixteen years akong naghintay para masabi ko sa iyo ito. At sa loob ng mga taong iyon, minsan man ay hindi nawala o nabawasan ang pagmamahal ko sa iyo.” Namalisbis na naman ang mga luha ni Annalou. Ngunit sa pagkakataong iyon, luha na iyon ng kaligayahan. “I’m sorry d‑dahil sa mali  kong akala at bintang.. ” Naramdaman niyang may malamig na bagay na isinuot si Rafael sa kanyang daliri—isang diamond solitaire ring. “Now, will you take pity on this man who adores and loves you so much and marry him?” “Oh, Rafael.” Napasubsob si Annalou sa dibdib ng binata na agad namang pumalibot ang mga bisig sa kanya. Itiningala nito ang kanyang mukha. “I take it it’s a ‘yes’?”  Tango na lamang ang nagawang itugon ni Annalou bago bumaba ang mga labi ni Rafael sa kanya. Isang matamis, maalab, at makalusaw‑ kaluluwang halik ang kanilang pinagsaluhan. “I love you, Rafael,” anas ni Annalou nang maampat ang inisyal na pananabik nila sa isa’t isa. “I love you then, now, and till death do us part, Ann,” madamdamin at tiyak nitong saad. WAKAS