Next Time I Fall In Love

chapter One  

KATATAPOS LANG MAGHUGAS NI EDITH ng  mga platong pinagkainan nila ng tanghalian nang  dumating si Onyok na anak ng kapitan del barrio.  May dala itong sulat para sa dalaga.  “Ipinabibigay ni Mr. Evangelista,” anang binatilyo  na hanggang tainga ang ngiti. Nahulaan kaagad  niya na may kapalit ang pagiging mensahero ni  Onyok para sa bagong may ari ng Villa San   Miguel.  “Kailangan ko bang sagutin agad itong sulat, ha,  Onyok?” habol na tanong niya nang biglang  kumaripas na ng takbo ang binatilyo.  “Hindi na daw!” sigaw nito mula sa kawayang  tarangkahan nila. Medyo binagalan nito ang  takbo. “Pumunta ka na lang daw d’on!” Napasimangot siya nang marinig iyon. Masyado  naman ang tiwala ng Mr. Evangelista na iyon na   pupunta siya sa villa kaagad agad.  Nang pumasok siya sa loob ng bahay ay nandoon  at naghihintay na ang kanyang ina para malaman  ang nilalaman ng sulat habang ang nakababata  niyang kapatid na si Elsa ay tulalang nakatuon  ang mga mata sa black and white na telebisyon.  “Ano’ng sinasabi ng sulat?” tanong ni Aling  Elvira na ibinaba ang ginagantsilyo.  Maikli lang ang mensahe ng sulat. “Ako daw po  ang inirekomenda ni Kapitan para maging   sekretarya ni Mr. Evangelista,” tugon niya habang  binabasa ang iba pang nilalaman ng sulat.  “Paroroon ka ba, Anak?” usisa nito na matamang  tinitigan ang anak na panganay.  Napatiin ang likod niya sa dingding sa tabi ng  bintana. “Nasabi na po sa ’kin ni Kapitan Berto na  hindi daw po makapagbubukas ang paaralang  pambarangay dahilan sa kinulang ang pondo sa  pagpapakumpuni d’on sa parte ng bubong na  bumagsak noong nakaraang bagyo.”   “Hindi pa rin ba nakukumpuni iyon? Aba’y noon  pang Nobyembre ang bagyo, ah?”  Napakagat labi si Edith. Naaawa siya sa mga  batang mapipilitang huminto ng pag aaral dahil  hindi kakayanin ng mga magulang ng mga ito na  pag aralin sila sa kabayanan.  “Hindi siguradong may trabaho ka sa pasukan?”  “Opo,” mahinang sagot niya. Natahimik pansumandali si Aling Elvira at   pagkuwa’y nagsalita. “Bakit hindi mo subukan  ang iniaalok nitong si Mr. Evangelista?” anito.  “Pansamantala lamang naman habang hindi pa  nagsisimula  ang  klase;  malay  natin,  makapagbukas iyon kahimanawari?”  Nang bumagyo noong nakaraang Nobyembre ay  dalawang silid lang ang natirang puwedeng  pagdausan ng klase ng mga bata. Tatlo silang  guro roon. Palibhasa ay si Edith ang pinakabata at  pinakabago kaya siya ang pansamantalang   tinanggal. Hinati sa dalawa ang kanyang klase at  ibinigay sa dalawang natira pang section.  “Titingnan ko ho mamaya,” tugon niya sa ina.  Ang bayan ng San Josef ay nasa pagitan ng  Mamburao at San Jose—isang islang nakausling  parang kuntil sa baybayin ng Occidental Mindoro  na matagal nang may reputasyon na pugad ng  smugglers.  Ang Villa San Miguel ay pag aari dati ng isang  mayamang taga San Josef na mas piniling tumira   sa Maynila at ginawang bahay bakasyunan  lamang ang villa na nakaluklok sa pinakamataas  na burol doon. Tanaw mula sa observatory ng  villa ang buong sitio ng Pulong Banal; sa ibaba ng  burol ay nandoon ang isang colony ng mga bahay.  Ang mga pamilyang nakatira roon ay karaniwang  mga tao na ang ikinabubuhay ay pangingisda at  ang iba ay mga tauhan ng pamilya Anzures sa  koprahan.  Nang magkaedad si Señor Enrico Anzures ay   namalagi na ito sa Pulong Banal; ito ang  nagpagawa ng mga kalsada roon kung kaya  napamahal ang matanda sa mga lokal na  residente. Siya ang tinaguriang ‘Don’ ng Pulong  Banal; ang bawat salitang mamutawi sa bibig nito  ay pinakikinggan at sinusunod. Si Señor Enrico ang nagpaaral kay Edith sa  Maynila; marami silang napag aral ng matanda,  ngunit siya lang ang kaisa isang bumalik at   piniling maglingkod sa kanyang mga kababayan.  “Huwag kayong basta basta magbebenta ng  lupa,” bilin noon ni Señor Enrico. Ngunit nagtaka  ang mga residente ng Pulong Banal nang  makarating sa kanila ang balita na ang  pinakamamahal na Villa San Miguel ay ibinenta  ni Carmela Anzures—na siyang nakamana ng  bahay at lupa sa burol—sa isang taga Maynila.  Sino ang Michael Evangelista na ito na lumipat  kamakailan sa villa at balitang gagawing resort   iyon?  Samu’t sari ang pananaw at pagtanggap ng mga  taga Pulong Banal sa pagbabagong magaganap sa  kanilang lugar dahil sa pagbubukas ng resort ni  Mr. Evangelista.  “Dadayuhin tayo ng mga tao mula sa kung saan   saan!” sabi ng iba.  Maraming ispekulasyon at mga haka haka ang  umimbulog sa mga usapan sa pondahan ni Aling  Masang. Kesyo gagawin daw nightclub ang bahay   ni Señor Enrico.  “Eh, di. . magkakaroon ng mga babaeng puta dito  sa Pulong Banal!”  Nagtawanan ang mga nakarinig.  May nakapagsabing retreat house daw ang  gagawin sa villa. Mas magaling daw iyon dahil  magiging selective ang pupunta roon at hindi na  masyadong babaguhin pa ang nakagisnang yari  ng bahay.  Natigil ang pag uuusap na iyon nang humimpil   sa tapat ng pondahan ang isang magarang kotse  at nagpakilala ang lalaking umibis. “Ako po si Michael Evangelista,” anang  matangkad na lalaking tiningala ng kalalakihang  nag iinuman sa pondahan. “Pamangkin po ako ng  nakabili sa Villa San Miguel.”  Natanong kaagad ang lalaki tungkol sa kung ano  ang balak niyang gawin sa villa.  “Gagawin ko pong resort; parang hotel na rin po,”   tugon nito sa nagtanong.  Nang makaalis ang taga Maynila ay nagkani   kanya na naman ng sabi sabi ang mga tao sa  pondahan.  “Naku, kapag dumami na ang nagpupuntang tao  dito ay malamang na tutukan na naman ng coast  guard itong lugar natin!” anang isa sa  kalalakihan. ABALA SI MICHAEL sa pagkukuwenta ng mga   nagastos sa pagpapa renovate ng villa. Ang  dating silid aklatan ang ginawa niyang opisina  dahil naibigan niya ang disenyo ng silid na iyon;  ang mga wood panel na narra ay malamang na  kaiinggitan ng kahit sinong may taste sa wood  carvings. Tiniyak sa kanya ni Kapitan Berto na  tatanggapin ni Edith Sanchez ang posisyon bilang  sekretarya.  “Halos dito na sa villa lumaki ang batang iyon  dahil naging housekeeper ni Señor Enrico ang   kanyang ina,” ani Kapitan Berto. “Kailangan ng  batang iyon ang trabaho dahil mahina na ang  katawan n’ong ina at kailangan pang dalhin  buwan buwan sa Maynila ’yung bunso niyang  kapatid.” Ang inaasahan niyang hitsura ng magiging  sekretarya ay isang typical barrio lass na ayon kay  Kapitan Berto ay pinakamaganda sa kanilang  lugar. Para kay Michael, ang pinakamaganda sa   ganoong liblib na pook ay typical at  pangkaraniwan. Ngunit nang humarap sa kanya  si Edith ay binawi niya ang unang ideya ng  typical na babaeng taga barrio. Simple ngunit  masasabing well dressed ang dalagang pumasok  sa bagong opisina.  “Have a seat,” anyaya ni Michael sa bagong  dating.  Hindi umupo si Edith sa silyang itinuro ng lalaki.  “Tatayo na lang ako,” tugon niya sa napakalamig   na tinig. Critical ang mga mata na pinagmasdan  niya ang buong silid para alamin kung may  nagbago.  Wala namang masyadong pagbabago roon;  tanging ang mesa ng computer ang nadagdag at  ilang communication gadgets na nasa isang panig  ng silid kung saan dating nakatayo ang isang  eskaparate ng literature books na ngayon ay nasa  bahay na nila dahil iyon ang ipinamana sa kanya  ni Señor Enrico.   “Hindi ko masyadong binago itong library,”  deklara ni Michael. “I like it as it is. Pero may mga  bagay na nawawala kung kaya’t parang kulang.”  Nakatingin sila pareho sa lugar na kinalagyan ng  eskaparate; ang medyo light na kulay ng dingding  sa dakong iyon ay indikasyon na may malaking  bagay na dating nakapuwesto roon.  Kaagad na nakadama ng pagkainis si Edith; para  bang inaakusahan sila ng lalaki na ninakawan ang  villa nang mamatay si Señor Enrico.   “Ang mga bagay na nawawala ay kusang ipina   migay ni Señor Enrico,” inis na tugon niya. “Sa  aming mga taga Pulong Banal, anumang bagay na  pag aari ng mga Anzures ay sagrado.” “Wala akong ibig ipahiwatig na negatibo sa aking  sinabi,” depensa nito. “Iniisip ko lang kung anu   ano ang hitsura ng mga kagamitang iyon na  naging malaking kawalan para dito sa bahay.  Tulad na lamang n’ong isang silid na may   kamang antigo pero wala ang katernong aparador  at coffee table.. . Nauunawaan mo ba ako?”  Hindi niya ito sinagot. Alam niya kung kanino  napunta ang aparador at coffee table—kay Aling  Epang na matagal na naging katulong sa bahay na  iyon. Lihim siyang humanga sa kaalaman ng  kaharap sa mga kagamitang hindi naman  nagisnan doon pero alam nang may kasamang  terno; lahat kasi ng furnitures sa villa ay talagang  ternu terno, tulad ng mga lamesita at antigong   cabinet na nandoon pa rin sa silid aklatan.  “Kung nais mong malaman kung kani kanino  napunta ang mga gamit na iyon ay alamin mo sa  abogado ni Señor Enrico,” sabi na lang niya.  “Nakasaad lahat ng mga iyon sa testamento ng  matanda.”  “Hindi mo ba nais na umupo?” tanong muli nito.  “Komportable na akong nakatayo,” malamig na  tugon niya.  Great! anito sa sarili. Okay din itong nakuha kong   sekretarya—masunurin!  Ilang segundo silang nagtitigan; nagsusumahan  ng impresyon sa isa’t isa. Hindi tipikal na taga barrio ang kaharap ni  Michael. Nasabi na ng lalaki sa sariling well   dressed ang dalaga dahil sa suot nitong pencil cut  na paldang itim na hanggang tuhod ang haba.  Puti ang blusa nito ay may mahabang manggas,  Chinese collar at mga butones na imitasyong   mother of pearl. Mababa ang takong ng sapatos  na itim din na angkop sa komportableng  paglakad. May kataasang taglay si Edith at may  tindig ito na hindi maluluma sa isang  empleyadang taga Makati.  Saan kaya niya nakuha ang gayong tindig? tanong  ni Michael sa sarili. Iyon ay isang uri ng tindig na  may pride; isang pagmamalaki na makikita sa  isang taong may pinag aralan. Nasa mga mata ng  dalaga ang pagka radical at hindi niya malimi   kung anong seryosong isyu ang ipinaglalaban ng  kaharap.  “Ano ang kaya mong gawin?” tanong ng lalaki na  hindi na nagpumilit na mapaupo si Edith. “Have  you done any secretarial jobs before?”  “I can do correspondence,” prangkang sagot niya.  “But I don’t know what else you require of your  secretary.”  Great! nasabi na naman ni Michael sa sarili. She’s  the type na hindi mahilig tumanggap ng dictation!   Sinimulan nitong sabihin ang mga trabahong  gagawin  ng  dalaga:  correspondence,  bookkeeping, promotions at brochures para  maging laganap ang advertising ng resort  hanggang sa Maynila.  “Ikaw din ang magiging reception clerk dahil we  can’t afford na kumuha pa ng isa,” paliwanag din  nito. “Mas binigyan ko ng prioridad ang staff sa  kusina dahil magkakaroon tayo ng mga stay in  guests. So, para na ring maliit na hotel ang ating   magiging operasyon.”  Nakinig lang si Edith.  “We’d cater to honeymooners at mga  bakasyunistang sawa na sa Baguio at Tagaytay, at  na ang hanap ay complete rest, privacy, konting  recreation, at siyempre, solitude.” Iyon ang nais namin dito sa Pulong Banal, nasa  isip ni Edith, solitude!  “O, ano’ng masasabi mo?” tanong nito na   sumandal sa upuan at isinampa ang mga paa sa  ibabaw ng mesa. Naglabas ito ng lighter at  sigarilyo, saka nagsindi. “Do you smoke?”  Umiling siya.  “Good,” tatangu tangong saad nito. “I don’t like  women to smoke, either.”  Eh, bakit mo ako inalok? tanong niya sa isip.  “But excuse me, kung hindi mo gusto ang amoy  ng usok, ha?” pasantabi nito. “So, magkano ang  nais mong maging sahod?”   “Sinabi ko na bang tinatanggap ko ang trabaho?”  “Ah, hindi pa ba?” taas kilay na tugon nito.  “Kung gayon, bakit ka nandirito? Hindi pa ba  sapat iyon para ipakita mong ika’y interesado o  nais mo lang makita ang mga pagbabago dito sa  villa para madagdagan ang dahilan para  kamuhian mo ako?”  Numipis ang mga labi ni Edith. May punto ito! “I  am. . or was a school teacher,” depensa niya. “I  wasn’t trained to become a secretary.”   “Saang paaralan ka ba nagtapos, Miss Sanchez?”  “St. Paul College, Manila.”  “Bakit dito ka sa liblib na pook na ito nagtuturo?”  “Pinag aral ako ni Señor Enrico para maglingkod  sa mga taga Pulong Banal,” taas noong tugon  niya. “Ikaw, Mr. Evangelista, saan ka nagtapos?”  “Ateneo de Manila.” “Bakit dito ka lang sa liblib na pook na ito  nagtayo ng resort?” tanong niya. “Bakit hindi na   lang sa ibang liblib na lugar?”  Nag e enjoy si Michael sa nangyayari sa interview  nito kay Miss Editha Sanchez. Parang nais nitong  humalakhak. “You make me feel like an illegal  alien,” natatawang sabi nito. “Para tuloy akong  Bombay na nagpa five six dito sa virginal n’yong  lugar. But I like that question. Bakit nga ba?”

 

chapter Two 

 TINANGGAP DIN NI EDITH ang trabaho.  Marami ang nagtaka, lalo na ang mga kababaryo  niya na ayaw sa ideya na may isang resort sa  lugar nila. Ngunit wala siyang choice, lalo pa at  ang sahod niya ay rate ng isang sekretaryang ang  pinapasukan ay modest na empleyo sa Maynila.  Mahigit pa sa doble iyon ng sahod niya bilang  guro sa barangay school!   Nag report siya sa bagong trabaho ng alas ocho  en punto.  Napangiti si Michael nang makita niya ang dalaga  mula sa bintana ng opisina. Mas well dressed ito  ngayon kaysa noong isang araw. Kulang na  lamang ay mag stockings ito at magsuot ng high  heels.  Overdressed na siya kung ganoon, nangingiting  sabi ni Michael sa sarili. At ang ganoon  kagandang binti ay hindi dapat sinusuotan ng   stockings! Lalong napangiti ang lalaki sa gayong isipin. Para  na rin niyang sinabi na napakaganda ni Edith  Sanchez!  Totoo naman. Inisip niya sa buong magdamag  kung kanino namana ng dalaga ang mukha  nitong Española. Nagkaroon tuloy siya ng  pagnanais na makita ang mga magulang nito at  ang buong pamilya. Napaka elegant ng ilong nito;   ang kurbada ng itaas na labi ay mala palaso ni  Kupido.  “Lips that are made for kissing. . ” aniya nang  nakaraang gabi at kaagad namang iwinaksi mula  sa kanyang utak. At ang mga matang iyon! Mga  matang nalalambungan ng makakapal na pilik   mata.  Parang nais niyang bumaba, magtungo sa music  room ng villa at tumugtog ng paborito niyang  komposisyon ni Sergei Rachamaninoff sa piano.   Iyon ang orihinal niyang ambisyon—ang maging  isang sikat at premyadong concert pianist.  “Napakalayo sa posisyon ko ngayon,” bulong  niya habang hinihintay ang pagbukas ng pinto.  Marami siyang inihandang gawain para sa  sekretarya. Nais niyang malaman kung hanggang  saan ito pupuwede. Mabuti na lamang at  proficient ito sa computer; marunong itong  gumawa ng lay out at print outs na kakailanganin  nila sa promotion ng resort.   “WOULD YOU LIKE TO ASK if I know how to  drive?” cynical na tanong ni Edith nang iatas sa  kanya ang paggawa ng isang advertising  campaign na ilulunsad sa mga peryodiko sa  Maynila.  “Yeah, why not?” tugon ni Michael. Fascinated talaga ang lalaki sa mga labi ni Edith.  Lips that are made for kissing.. . Sayang naman   kasi kung pulos katarayan ang mamumutawi sa  bibig na iyon.  “Would you like me to contact a photographer  para makunan ng scenic spots dito sa paligid? At  kung anu ano na ang amenities na mayroon  tayo?” muling tanong niya.  “I’ve already done that myself,” tugon nito. “Ang  gagawin mo na lamang ay mga specific na detalye  para sa ating brochure. Nai program ko na sa file  ng computer ang mga address ng padadalhan   nating mga target na kliyente. Nandoon din ang  kanilang E mail address; mga fax numbers,  etcetera.”  Marami na nga itong nagawa para mapagaan ang  trabaho niya. Malaking ginhawa rin ang  pagkakaroon ng computer sa opisina na  ikinatuwa ng dalaga dahil magagamit niya ang  napag aralan sa kanyang computer course sa  kolehiyo. Ang mga makabagong operasyon na  lamang ang kanyang pag aaralan sa pamamagitan   ng tutorial na naka program din doon.  At least, hindi ko na kailangang magtanong sa  kanya! anang dalaga sa sarili dahil kung maaari  ay ayaw niyang makipag usap sa amo.  Hindi rin niya maikaila sa sarili na nasisiyahan  siya dahil maraming ideya mula sa kanyang isip  ang magagamit sa promotion ng resort. Noong  nag aaral pa siya ay naging interesado siya sa  advertising dahil marami siyang naging kakilala  na kumukuha noon ng Mass Communications.   Para ngang nais niyang mag iba ng kurso noon.  Ngunit wala siyang naging choice.  Nang sumapit ang tanghalian, nagpaalam siya  para umuwi.  “Dito ka na lang mag lunch,” sabi ni Michael. “Hinihintay ako nina Inay at Elsa,” malamig na  tugon ni Edith.  “Ayaw mo ba akong makasabay sa pagkain?”  Ba’t mo alam? “Hindi sanay sina Inay na hindi   ako kasalo,” tugon na lamang niya na ayaw  papilit.  “Okay, kung iyan ang gusto mo,” anito na  tumindig upang ipagbukas siya ng pinto.  Inihatid siya nito hanggang sa front door ng villa.  “Are you really sure you want to go home for  lunch?” muling tanong nito. “Araw araw mo  bang gagawin iyan mula ngayon?”  “Natatakot ka ba na baka hindi na ako bumalik  mamaya?” balik tanong niya.   “Of course not.”  “I’ll be back in an hour,” malamig niyang paalam  bago  tumalima  patungo  sa  malaking  tarangkahang bakal ng villa habang nag iisip  kung ano ang magandang pangalan para sa  resort.  Sa bandang huli ay Mont St. Michel, Resort of the  Saints ang napili niyang pangalan.  Ang Mont St. Michel ay isang kastilyo sa France  at ang Resort of the Saints ay halaw sa pangalan   ng kanilang bayan—ang San Josef; ang barangay  nila ay San Miguel; ang kanilang sitio ay Banal.  Mga santo naman kaya ang dadayo sa resort?  cynical na tanong ng dalaga sa sarili habang  nagmamadali sa pag uwi.   FIFTEEN MINUTES NA LAKAD, fifteen minutes  na  kain  at  fifteen  minutes  na  pakikipagkuwentuhan sa ina. Fifteen minutes pa   ay naroon nang muli si Edith at kaharap si  Michael Evangelista sa opisina.  “Hindi ako kinabahan kahit sandali na hindi ka  na babalik,” salubong nito. “I like your  punctuality.”  “Salamat,” mahinang tugon niya at may  idinugtong sa isipan. Baka iyon lang ang iniisip  mong civilized sa aking pagkatao?  Si Michael man ay may iniisip. Napakalaking  effort ang maging civilized sa babaeng ito!   “Dumating dito ngayong tanghali ang apo ni  Señor Enrico,” anunsyo nito. “Kinumusta ka  niya.”  “Si Joel?”  “Yup!” tugon nito. “Kinumusta ka niya, rather  affectionately.”  Napataas ang kilay ng dalaga bago naupo sa  harap ng mesa ng computer na siya ring  secretary’s table. “Si Joel ay para ko na ring  kapatid,” pakli niya “Madalas siyang bumisita   noon sa dormitoryo namin ng kapatid niyang si  Carmela.”  Hindi tumugon si Michael. Hinarap na lang nito  ang mga papeles sa mesa at hindi na kumibo sa  loob ng mahigit na kalahating oras.  Hindi rin ito nagpaalam nang lumabas ng opisina  upang tingnan ang mga natitira pang pagawain sa  itaas ng villa kung saan nandoon pa ang mga  tauhan ng isang interior decorating firm na  kinuha niya mula sa Maynila upang   dekorasyunan ang mga silid. Tapos na ang landscaping sa hardin; tapos na rin  ang observatory na nasa dakong likuran ng villa  kung saan mas mataas ang elevation at puwedeng  panoorin ang kalangitan sa pamamagitan ng  isang high powered na telescope.  Nang bumalik ito sa opisina ay nasa mesa na nito  ang mga papales na ipinagawa kay Edith. Masusi  nitong binasa ang mga iyon, nilagyan ng kaunting   corrections at ibinalik sa mesa ng dalaga.  “Okay, that’s all for today,” anito. “Bukas mo na  lang ulitin ang mga iyan at ipadadala ko na lang  kay Mang Emong sa Maynila para makita ni Tio  Edgardo at mapirmahan na rin.”  Hindi siya tuminag sa kinauupuan.  “You can go home now,” utos nito.  “Hindi pa tapos ang office hours,” tugon niya.  “Really?”  “Can I stay for an hour more?” biglang tanong   niya. “Para mapag aralan ko pa ang ibang  operations nitong computer. Medyo huli na kasi  ang nalalaman ko.”  Napangiti ito. “Sure! Sure!”  Muli na naman itong lumabas upang iwanan siya  sa tutorial session niya sa computer.  Bago pa man magsisimula si Edith sa kanyang  session ay tumunog ang cell phone na nasa  ibabaw ng mesa ni Michael. Minabuti niyang  sagutin na iyon. “Hello?”   “Hello,” sabi ng isang malamyos na tinig babae sa  kabilang linya. “Michael, please.”  “Sandali po,” tugon niya. “Sino po sila?”  “Christine.”  “Hold your line, Ma’am,” muling sagot niya.  “Tatawagin ko po siya.” Pahangos na lumabas ang dalaga. Mabuti na  lamang at kabisado niya ang loob ng villa kahit  marami ang naging pagbabago roon. Ngunit ang   problema ay kung alin sa malalaking silid doon  ang kanyang pupuntahan.  Minabuti niyang balikan ang cell phone upang  maiabot na lamang iyon sa lalaki. Habang nag   iisip kung saan niya ito matatagpuan ay bigla rin  siyang napaisip kung binata pa ba ito o may   asawa na.  Isang malamyos na tugtugin ang umimbulog  mula sa bukas na pinto ng music room.  Tumutugtog sa piano si Michael. Nakapikit ang   mga mata nito habang tumitipa sa piano, buhos  ang konsentrasyon sa ginagawa kaya hindi nito  namalayan ang pagpasok ni Edith.  Napilitan tuloy na ipatong ng dalaga ang cell  phone sa ibabaw ng instrumento, sa tabi ng kopya  ng piyesa. Lumikha iyon ng kaunting tunog.  Napatigil ito sa pagtugtog.  “Si Christine daw po siya,” aniya na nanatiling  nakatayo sa likuran ng kanyang amo para itanong  din kung paano ang pag access ng file sa   computer na tanging ito ang nakakaalam.  “Hello?” pagkuwa’y sagot nito sa phone.  “Michael, what took you so long?” inis ngunit  malambing na saad ng babae sa kabilang linya.  “And who was the girl who answered the  phone?”  “Ah, siya ang sekretarya ko,” sagot ng lalaki na  aware na nasa likod pa nito si Edith.  “Makupad yata siyang kumilos,” pakli ni  Christine. “But anyway, how are you out there?”   “Fine, fine. How about you?”  “You know how I am. I miss you. Kailan ako  puwedeng pumunta d’yan?”  “Malapit na; huwag kang mainip.”  “Ako ba ang magpuputol ng ribbon sa  inauguration ng resort mo?”  “Much as I want you to do that,” sagot ng lalaki,  “si Tita Gina na ang gagawa dahil darating siya  mula sa States para lamang sa opening.”   “Oh!”  “Sorry, my dear,” lambing nito. “Pagbigyan mo  na si Tita Gina dahil malaki ang investment nila ni  Tio Edgar sa venture na ito.”  Sa isipin na baka naiinip na si Edith ay  pansumandaling pinutol ni Michael ang  pakikipag usap kay Christine. “May sasabihin ka  ba, Miss Sanchez?” tanong nito sa kanya habang  tinatakpan ang mouthpiece ng cell phone.  “Ho? Eh, uuwi na lang po ako,” biglang tugon   niya na nagbago ang isip. Kaagad siyang  nagtungo sa pinto at tuluy tuloy na lumabas ng  villa.  Inihatid siya ng tingin ni Michael na noon ay  nagtaka kung bakit nagbago ang isip ng  sekretarya. Hinarap nitong muli ang pakikipag   usap sa telepono.  “O sige, Christine, saka na lang ulit tayo mag   usap. Marami pa akong gagawin dito.”  “Okay, but don’t be surprised if one of these days   ay dumating ako d’yan, ha?”  “Sure, my dear, sure. ’Bye.” Nang matapos makipag usap sa babae ay  nawalan na ng ganang tumugtog si Michael.  Minabuti niyang lumabas at magtuloy sa  observatory.  Maliwanag pa ang buong paligid. Napakalinis ng  hangin na nagmumula sa dagat. Tanaw niya mula  sa kinatatayuan ang karatig bayan. Hayun ang   dagat!  Nang mapadako ang kanyang paningin sa maliit  na fishing village sa ibaba ng villa ay may lungkot  na sumagi sa isip niya.  Hindi niya inaasahan ang negatibong pagtanggap  ng mga taga Pulong Banal sa kanyang pagpapa   convert ng villa sa isang resort. Para bang  protective ang mga ito sa anumang bagay na pag   aari ng yumaong si Señor Enrico. Nang dumating  siya para pasimulan at panga siwaan ang pagre    renovate ng villa ay hindi nalingid sa kanya ang  pag ayaw ng mga taga roon sa private resort na  balak niyang paupahan sa mga taong may  kakayanang bumayad nang libu libo sa loob ng  isang araw. Hindi naman iyon ang tipo ng resort  na dadagsain ng maraming tao; selective lang ang  crowd paparoon upang matiyak na hindi  magagambala ang serenity ng lugar.  Nagulat siya nang walang pumayag na  magtrabaho para sa kanya nang dumating na ang   mga materyales para sa construction. Kinailangan  pa niyang umimporta ng mga tao mula sa  Mamburao; ang mga materyales din ay  kinailangan niyang bayaran ng cash dahil ayaw  siyang bigyan ng kredito ng mga tindahan ng  construction supplies na hindi lingid sa kanya ay  pag aari ng mga Anzures. Nabahala siya sa  malamig na pagtanggap ng mga ito na para bang  naparoon siya para i exploit ang lugar at mga tao.   Bigla siyang may natanaw na dalawang pigura sa  tabi ng isang pulang kotse. Sa punto de vista na  iyon ay alam na niya kaagad kung sino ang babae  base sa kulay ng suot nitong damit. At ang kausap  nitong lalaki ay walang iba kundi si Joel Anzures.  Sumilip siya sa telescope upang mas makita ang  tagpo. Kitang kita niya ang aksyon ng dalawa.  Nakita rin niya ang masuyong paghaplos ni Joel  sa buhok ni Edith.  “Halos kapatid na daw niya, ha?” sarkastikong   bulong niya sa sarili nang maalala ang sinabi ng  dalaga tungkol kay Anzures.

 

chapter Three 

 “IT WILL NOT WORK,” malamig na pahayag ni  Edith ukol sa proposisyon ni Michael na  magsimula ng cottage industry para sa  kababaihan ng sitio. “Hindi kailangan ng mga  taga rito ang empleyo dahil kontento na sila sa  pagtatanim at pakikipangisda sa mga taga San  Sebastian.”  Napikon ang lalaki sa narinig. “Wala na ba talaga   akong aasahang pagsang ayon mula sa ’yo?” inis  nitong tanong. “Daig mo pa ang isang aktibistang  suki ng Mendiola! Daig mo pa ang isang  komunista na galit sa kapitalista! Ano ka ba, Miss  Sanchez, Protestante? Kapakanan din naman ng  mga taga rito ang iniisip ko, ah!” “Kung kapakanan ng mga taga rito ang iniisip mo  ay ipakita mo sa paraan na hindi ka kikita!”  maanghang din niyang sagot.   “Tulad ng?”  “Ipagawa mo ang eskuwelahan ng mga bata.”  “Para doon ka na’t mawalan ako ng magaling na  sekretarya?” sarkastikong balik nito. “No way!  Wala pa ako sa estado para maging pilantropo  dahil hindi pa ako gan’on kayaman.”  Hindi siya sumagot.  “Bakit hindi ang mga Anzures ang hilingan mo ng  ganyan?” dugtong pang uyam nito. “Malakas ka  naman siguro sa kanila, lalo na kay Joel Anzures   na siyang namamahala ng pananalapi ng kanyang  pamilya?”  “May ibig ka bang puntuhin, Mr. Evangelista?”  naniningkit na tanong niya.  “Mayroon ba?” Marahil ay naubos na ang  hinahon, biglang kinuha ni Michael ang sumbalilo  nitong buri at humangos papalabas ng opisina.  Nagsimula sa maayos na mood ang kanilang pag   uusap  dahil  hindi  pa  mandin  sila  nakakapagbukas ay marami na silang natanggap   na bookings mula sa Maynila. Fully booked sila sa  buong tag araw; pagdating ng Hunyo at Hulyo ay  gayon din.  Hanggang dumating sa punto na tanungin ni  Michael si Edith ng: “Ano bang isyu ang  ipinaglalabanan mo’t against ka sa pagkakaroon  ng resort dito sa lugar n’yo?”  Hindi iyon pinatulan ni Edith. Napadako tuloy  ang usapan sa panibago pang enterprise na  naiisip ng kanyang amo.   SA OBSERVATORY NAGTULOY SI MICHAEL at  nagpahangin doon. Nawawala lahat ng pasensya  nito kapag naiisip ang sentimyento ng mga taga   roon tungkol sa pagko convert niya sa bahay ni  Señor Enrico sa isang resort. Tuloy ay naiisip niya  kung gaano kalaki ang naging impluwensya ng  matandang Anzures at bakit ganoon na lamang  ang pagiging sarado ng isipan ng mga taga   Pulong Banal.   Sa tanawing kanyang nakikita, environmental ba  ang dahilan? Ayaw ba ng mga tao na masira ng  sobrang turismo ang kanilang lugar?  “Hindi ko naman balak na sirain ito, ah,” depensa  niya na animo ay may kausap. “Nais ko lang  namang kumita, makapagbigay ng trabaho sa  kahit konting tao. Sila rin naman ay  makikinabang kapag nakilala itong lugar nila.”  Ilang buwan na rin siyang nandoon sa sitio.  Dalawang buwan na mahigit; ngunit kung   tratuhin siya ng mga taga roon ay parang taga   ibang planeta. Aywan niya kung ilag o nahihiya  ang mga tao roon sa kanya.  Malungkot siya sa ganoong kalagayan; akala niya  ay isang magandang simula ang kanyang  matatagpuan doon—mababait at simpleng tao....  Simple nga ba talaga?  For one, hindi simpleng babae ang kanyang  sekretarya! Napakatalas ng isip at dila nito; ang  tipo na hindi isasantabi sa isip ang nais na   lumabas sa bibig ngunit laging may laman kahit  hindi masyadong matagal na pinag isipan ang  mga pangungusap. Para ba itong isang  investigative reporter o agent para ibulgar kung  anumang anomalya mayroon doon sa Pulong  Banal! Cheap kasi ang real estate doon; cheap din  ang labor. Iyon ang hindi matanggap ni Michael. I want to  be fair if they will just let me! Sana ay hindi na   lang niya binili ang Villa San Miguel. Sana ay  naghanap hanap pa siya sa San Sebastian.  Nawala na ang thrill niya sa pagiging fully   booked ng resort hanggang Hulyo kaya nagbalik  na lang ang isipan niya sa nakalipas. . MAHIGIT DALAWANG TAON LANG ang  nakakalipas nang mamatay si Lisa, ang asawa ni  Michael. May naiwan itong isang anak na babae at  salaping mamanahin mula sa mga mayamang   magulang. Walang tiwala sa kanya ang mga  biyenan.  Katatapos pa lamang niya sa universidad nang  pakasalan niya si Lisa. Wala siyang balak na  magnegosyo o maging executive ng kung anong  kompanya sa Maynila kahit pa maraming alok sa  kanya. Ang nais niya noon ay maging isang  piyanista.  Masyado niyang pinairal ang kanyang pagiging  one track minded kung kaya nawalan siya ng   focus kung saan niya dapat ibinuhos ang kanyang  konsentrasyon at natapos na pinag aralan. Sa  paningin tuloy ng kanyang mayamang biyenan,  siya ay isang loser na lihis ang perspective sa  buhay. May kaya rin naman ang kanyang pamilya; hindi  nga lamang kasing yaman ng in laws niya. May  kaunti silang lupain sa Central Luzon at sa Bicol.  Ngunit nang mabiyuda ang kanyang ina ay   nalulong ito sa sugal hanggang sa maubos ang  naipundar nang nabubuhay pa ang abogadong  asawa nito. Ang pagiging waldas ng ina niya ang  isa sa mga naging dahilan ng mga biyenan ni  Michael na bawiin ang asawa at anak na noon ay  dadalawang taong gulang pa lamang.  “Isaayos mo muna ang buhay mo,” hamon sa  kanya ng biyenang lalaki. “Saka ko lamang  isasauli sa ’yo ang iyong mag ina!”  Hindi naman siya lasenggo, hindi rin sugarol, at   lalong hindi addict. Nais lamang niyang sundin  ang ambisyon na maging piyanista.  “Pinagbigyan ko lang sina Mommy at Daddy,”  aniya noon sa kanyang sarili. “Is this the price I  have to pay for being an obedient son?”  Nakuha niya sa kanyang maternal grandmother  ang hilig sa musika. Ang kanyang Lola Corazon  ang gumastos upang mapaturuan siyang mag   piano sa murang edad na lima. Sa paaralan ay lagi  siyang kinukuha noon para tumugtog sa mga   programa. Nakasali na siya sa isang patimpalak sa  pagtugtog ng piano at nagwagi ng first prize.  Ngunit nang magtapos siya ng high school ay  noon siya nagkaroon ng problema. Wala na ang  kanyang Lola Corazon para i back up siya. Nais  niya noong mangibang bansa upang doon  magpakadalubhasa sa pagtugtog; napili nga niya  ay isang prestigious music academy sa New York.  “Kalokohan ’yang inisiip mo!” sabi noon ng  kanyang ama. “Kumuha ka ng Business   Administration, pagkatapos mo’y mag MBA ka o  kaya’y kumuha ka ng Law at nang ika’y maging  isang corporate lawyer; diyan ka yayaman.”  Hindi katuwiran para sa ama niya ang kanyang  isinagot. “Ayaw ko pong yumaman.” “Nais mong sumikat, gan’on ba?” natatawang  tanong nito, kulang na lang ay libakin ang  ambisyon ng anak. “Puwes, gawin mo ang gusto  mo pero hindi kita susuportahan!”   Wala siyang nagawa.  Isang taon mula nang magkahiwalay sila ni Lisa  ay namatay naman ang kanyang ina.  Nakipaglibing ang kanyang asawa na kasama ang  kanilang anak.  Iyon ang huli nilang pagkikita ni Lisa. Ipinadala  na ito ng mga magulang sa ibang bansa kasama si  Hazel at bumalik lang ang mag ina ng Pilipinas  nang wala nang magawang lunas sa kanser sa  puso ni Lisa. Hindi na kasi kayang tanggapin ng   katawan nito ang kung anu anong treatment sa  Amerika kung kaya nagdesisyon na mamatay na  lamang sa Pilipinas.  Noong mga panahong iyon ay napilitan siyang  magtrabaho bilang manager sa isang maliit na  kompanya sa Pasig na pag aari ng kanyang  kaklase sa Ateneo. Hindi pa rin sapat para ibalik  sa kanya si Lisa kahit may pirmihan na siyang  trabaho.  “Baka hindi pa makabili ng memorial lot ang   sahod mo,” pang iinsulto ng kanyang biyenan.  “Hayaan mo nang kami ang magpalibing sa  aming anak kapag siya’y namatay na.”  Ang kanyang anak naman ang pilit niyang  bawiin.  “Buhay pa si Lisa. Bakit hindi mo pa hintaying  siya ay mamatay? Sandali na lang,” sagot sa  kanya. Sandali na nga lamang ang kanyang ipinaghintay.   Ngunit siya naman ang nagkaroon ng alinlangan  sa sarili—kaya kaya niyang ibigay ang lahat ng  karangyaan sa kanyang anak? Sa isang maliit na  townhouse lamang siya nakatira; ang anak niya  ay sanay sa mansyon. Luma ang kanyang kotse na  lagi pang sira; ang anak niya ay iba’t ibang  sasakyan ang ginagamit sa bawat araw. Nag aaral  na rin noon sa preparatory ang kanyang nag   iisang anak na si Hazel. Ang matrikula nito sa  paaralan ay katumbas ng sahod niya sa kalahating   taon.  Hanggang sa dumating ang offer ng kanyang Tio  Edgardo. Nabili na nito noon ang Villa San  Miguel.  “Tingnan mo kung anu ano ang mga possibilities  ng property na ito,” sabi ni Tio Edgardo na  ninong din niya sa binyag. “Sa ’yo ko na  ibinibigay ang lahat ng dapat gawin. Walang  problema sa gastos at kapital; basta kapag  pumatok, hati tayo. Okay?”   Nabuhayan ng loob si Michael. Nang masimulan  ang proyekto sa Villa San Miguel ay kaagad  niyang pinuntahan ang mga biyenan upang  sabihing: “I can now afford to keep my daughter!”  Hindi pa nga lamang niya makukuha kaagad   agad dahil magiging abala siya sa pinasimulang  proyekto. Balak niya, kapag running smoothly na  ang lahat ay saka niya kukunin si Hazel. Pumayag  naman ang kanyang mga biyenan dahil alam din  nilang wala silang karapatang angkinin ang bata.   Naalala niya si Hazel. Napakaganda nito,  kahawig ng ina. Pitong taon na ang kanyang  anak. Halos beinte seis lang nang siya ay  mabiyudo. Ngayon, sa gulang na beinte ocho ay  wala siyang balak na pataling muli.  “No, thanks,” sagot niya noon sa kanyang Tio  Edgardo nang may banggitin itong babae na  irereto sa kanya.  “Marriage phobia?”   “No,” tugon niya. “In laws phobia.”  Nagtawanan silang magtiyo sa sinabi niyang  iyon.  Maraming babae ang dumaan sa kanyang buhay.  Sa kabila ng kanyang pagiging medyo pobre,  malaking advantage ang pagiging makisig at  magandang lalaki. Nagkataong may talento pa  siya sa musika na sadyang kinagigiliwan ng mga  babae, lalo na kapag narinig ang kanyang  madamdaming pagtugtog sa piano. Doon niya   nabihag si Christine. . at marami pang iba.  Kahit kasi pobre ay marami pa rin siyang  mayayamang koneksyon. Madalas siyang  maimbita ng mga ito sa mga pagtitipon na  madalas din naman siyang mahilingan na  tumugtog. Weakness ng mga elitistang babae ang  isang classical pianist; kahit isang menuetong  piyesa ni Johann Sebastian Bach ang tugtugin niya  ay hindi maaaring walang lalapit sa kanyang  babae, kadalasan ay matrona, upang siya ay   kausapin ukol sa musika at ang usapan ay  mauuwi sa flirtation na pilit sa kalooban.  May mga babaeng matiyaga siyang hinahabul   habol at sa matitiyagang babaeng ito, si Christine  Crisostomo ang masasabi niyang may stamina  dahil kahit ano ang gawin niyang pag iwas ay  hindi siya tinatantanan nito. Malapit na rin siyang  bumigay ngunit inuna pa rin niya ang ilagay sa  magandang estado ang kanyang pananalapi dahil  napakayaman din ng pamilya ng dalaga. Mas   priority rin niya ang kanyang anak na si Hazel.  “Love can wait.” resolusyon niya sa sarili.  “Marriage can wait. Christine can wait as long as  she’s willing to wait.” Maligaya na siya kung tutuusin dahil sa  pagbubukas ng resort ay darating ang kanyang  prinsesa. “Makakapiling ko na rin ang aking si  Hazel.” bulong niya sa sarili habang sinu survey  ang paligid mula sa observatory.   Biglang nawala ang ngiti sa kanyang mga labi  nang makita niya ang papadating na kotse ni Joel.  Susunduin na naman nito si Edith. Oras na nga  pala ng pag uwi ng kanyang sekretarya.  Isip ni Michael, bakit kaya napakatiyaga nitong si  Joel na sunduin sa villa si Edith? Mahigit isang  oras ang takbo ng sasakyan mula sa kabayanan ng  San Josef hanggang sa Pulong Banal.  “Gumugugol siya ng tatlong oras na biyahe para  lamang sa limang minutong drive para maihatid   si Edith?” napapailing na sambit niya. At araw   araw pa iyon! “Ang tiyaga naman niya.”  Kunsabagay, amin ni Michael sa sarili, kung  ganoon naman kaganda ang isang babae na tulad  ni Edith Sanchez ay walang kaso ang distansya  kapag masugid talaga ang isang manliligaw. O  baka naman nobyo na?

 

chapter Four 

 TUMAWAG SI TIO EDGARDO sa pamangkin  upang sabihing may darating na isang pamilya  roon.  “It would be like a dry run, Hijo,” anito sa  telepono. “Para magkaroon kayo d’yan ng  practice bago mag opening.”  Nadagdagan ang tensyon ng lalaki dahil napaka   laki ng problema niya sa kanyang staff. Walang   taga Pulong Banal na nais magtrabaho para sa  kanya liban kay Edith, si Onyok na anak ni  Kapitan Berto at sina Adora at Agnes na kaya  lamang pumayag na magtrabaho roon ay dahil  nandoon si Edith.  Medyo matagal pa naman ang opening; ang balak  niya ay sa Holy Week. Ngunit unang linggo na ng  Marso ay may ilang pang mga manggagawa na  tila pagong ang bilis sa kanilang gawain, pero  natapos din iyon dahil sinabihan niya ang   foreman na bilisan ang trabaho.  May ipinadalang cook si Tio Edgardo na na pirate  nito mula sa isang first class na resort sa Cavite.  Pero nakakatatlong araw pa lang ang cook ay  bigla kaagad nagpaalam dahil nababagot daw sa  sobrang katahimikan sa Pulong Banal.  May ipinadala na namang cook ang kanyang tiyo;  mula naman sa isang restaurant sa Maynila. Nang  sumubok itong makisalamuha sa mga taga roon  sa pondahan ni Aling Masang ay bumalik ito sa   villa na may bukol sa noo at mga pasa sa mukha  at katawan.  Kaagad ding nag alsa balutan ang cook. “Hindi ko naman maunawaan kung anong ugali  mayroon kayong mga taga rito!” angal ni Michael  nang umalis na ang pangalawa nitong cook.  “Baka naman nang makainom si Tomas nang  konti ay naging madulas na ang pananalita,”  tugon ni Edith bilang depensa sa kanyang mga   kanayon. “Ayaw ng mga taga rito ang isang dayo  na madaldal at mahilig bumangka.”  “Hindi naman nakainom si Tomas!” bunghalit  nito na medyo ikinagulat ng dalaga. “Soft drink  lang ang ininom niya at naupo sa may pondahan;  sapat na bang dahilan iyon para siya ay  mabugbog samantalang ayaw naman siyang  kausapin ng mga tao gaya ng hindi nila  pagkausap sa ’kin kapag ako’y napapasyal  doon?”   Nagkibit balikat lang siya.  “Sa palagay ko, talagang may itinatago kayong  illegal na aktibidades; natatakot kayong baka  matuklasan ng taga labas at isuplong sa may  kapangyarihan!”  “Matagal nang tumigil sa operasyon ang mga  pirata dito!” inis na tugon niya.  “Kaya?” sarkastikong tanong nito. “Baka hindi  naman piratang dagat ang nandito; mga  smugglers, hindi ba?”   Nagtimpi siya. Sa lahat ng ayaw niya ay  inaakusahan ang kanyang mga kanayon ng mga  bagay na hindi naman napapatunayan pa ng nag   akusa. Kahit tunay na nangyayari ang akusang  iyon ng kanyang amo.  “Tila natutuwa ka pa sa mga nangyayari,” sita pa  nito. “Para bang ayaw mo ring matuloy ang  pagbubukas nitong resort.” “Tensyon lang ’yan, Mr. Evangelista,” tugon niya   na ayaw sagarin ang pasensya sa mga sinasabi  nito. “Subukin n’yong kausapin na lang si Kapitan  Berto, baka may makuha pa siyang tao.”  “’Ayan ka na naman sa Kapitan Berto,” inis na  namang saad nito. “Alam mo, kapag babanggitin  mo ang pangalan ng inyong kapitan del barrio,  para bang inaakusahan mo ako ng bribery!”  Napailing si Edith, natatawa sa nagiging takbo ng  kanilang pagtatalo. “Mr. Evangelista,” paalala na  lamang niya, “kailangan po kayong magpunta sa   bayan para order in ang mga supply na pagkain  para sa darating na guests.”  “Isa pa ’yan,” mainit na namang sabi ni Michael.  “Nagpunta na ako kanina pang umagang umaga  pagkatawag ni Tio Edgardo. Alam mo ba ang  nangyari sa ’kin? Alam mo ba?”  “Hindi po,” mahinang tugon niya na napatingin  sa mukha ng kanyang boss.  “Ito bang mukhang ito ay mukhang manunuba?”  “Hindi naman po.”   “Pati ba naman pagkain na sabi ko ay C.O.D.,  ayaw nila akong pagbigyan kesyo masama daw  ang daan dito sa Pulong Banal!”  “Bakit naman kasi C.O.D.? Hindi ba puwedeng  isakay mo na lamang sa iyong sasakyan ang mga  dapat bilhin?” aniya na kampi pa rin sa kanyang  mga kababayan. “Hindi nga papayag ang mga  iyon na mag deliver dito sa Pulong Banal!” “Hindi ba naman karapatan ko ang magpa    deliver kung dalawang sakong bigas, limang  kahong de lata at mga kagamitang pangkusina  ang aking binili sa kanila?” reklamo nito. “Aba,  halos binili ko na ang lahat ng kanilang paninda!”  Kitang kita ni Edith ang senyales ng pailalim na  pagbo boycott ng mga taga San Josef sa kanyang  amo. Hindi rin niya maiwasang makadama ng  simpatiya dahil talaga namang lubos ang  pagsusumikap ni Michael para maging maayos  ang takbo ng resort bago pa man ito   makapagbukas. “Ano ngayon ang gagawin  natin?” tanong niya.  “Puwede bang ikaw na lang ang pumunta sa  bayan at makipag negotiate kung sino ang  puwedeng makapag bigay sa atin ng kredito dahil  hindi naman natin sila tatakasan,” suhestyon nito.  “Maghanap ka na rin ng magiging suki natin para  mag supply ng mga pagkain, lalo na ang karne  dahil hindi naman problema ang isda.”  Para lamang matahimik na ang kanyang amo ay   lumakad noon din si Edith, sakay ng kotse nito;  ang driver nitong si Mang Emong ang  nagmaneho.  Pagdating sa bayan ay nalaman niya kung bakit  nag iinit ang ulo ng kanyang boss.  “Walang pabor para sa kanya ang pagbibigyan,”  bulong tinderang si Aling Fely.  “Bakit ho?” nagtatakang tanong niya.  “Alam mo na,” tugon nito.  Alam na nga ni Edith kung ano iyon. Iyon na   mismo ang boycott na pailalim. Kung nais ni  Michael na maging mahusay ang pakikiharap dito  ng tradespeople doon ay kailangang maglagay ito  ng suhol kung kani kaninong tao para sundin ang  mga pabor na nais nito tulad ng delivery. At  talagang walang gustong magbigay ng credit! Nalungkot siya dahil napakiusapan niyang mai   deliver ang kanyang mga pinamili ngunit  kailangang bayaran iyon ng cash. Alam niyang   kailangan ng negosyong tulad ng resort ang credit  line dahil hindi naman sa lahat ng panahon ay  may cash na pondo na kaagad agad na  maibabayad.  Ngayon ay hindi lang simpatiya ang nadama niya  para kay Michael. Kawawa naman ito! DALAWANG ARAW mula nang tumawag ang  Tio Edgardo ni Michael ay dumating ang convoy  ng unang mga bisita ng Mont St. Michel, Resort of   the Saints.  Ang pamilya ni Mr. Elmer Masaquel ay napaka   laki, napakaingay at napakagulo! Tatlong  sasakyan sila. Dahilan sa hindi pa masyadong  maasahan si Onyok ay napilitang tulungan ni  Michael si Mang Emong na magpanhik ng mga  bagahe sa loob ng villa.  May mga taga Pulong Banal na nag usyoso nang  makita nila ang pagpanhik ng tatlong Pajero sa  burol. Nakatungayaw ang mga ito, lalo na ang   maliliit na bata, sa mga bagong dating na para  bang ang mga ito ay mula sa ibang planeta.  “Napakaganda nga!” ani Mrs. Masaquel nang  makita ang view mula sa harapan ng villa.  “Mommy, si Billy, o!” sigaw ng isang bata na  inagawan ng laruan ng kapatid nito.  “Shawna, keep quiet!” saway ng ina.  “Halika doon sa may gilid ng pool!” yaya kaagad  ng isang dalagita sa kasama nitong pinsan. Nang  makita ang mga ito ng kanilang ama ay kaagad   silang pinagbawalan. “Later, Katrina,” anang ama. “Baka magalit si Tito  Elmer n’yo dahil hindi pa yata puwedeng  maglangoy.”  “But, Daddy. . ”  Hindi alam ni Edith kung paano huhulihin sa  iisang lugar lamang ang mga dumating. Para  bang nais ng mga ito na hiwa hiwalay sila.  Nagkakatinginan tuloy sila ni Michael dahil hindi   nila akalaing ganoon karami ang darating. Akala  nila ay mga lima lamang, hindi labinlima!  “Check in mo sina Adora sa kusina,” utos ni  Michael. “Tingnan mo kung nakahanda na sila  doon.”  Kaagad na tumalima si Edith; malaking relief iyon  sa kanya na makalayo sa magulong bisita. Tanong  tuloy niya sa sarili, ano kaya ang gagawin ni  Michael para maitahimik ang mga ito?  Hindi bagay sa kanya ang maging baggage boy,   nangingiting sabi niya habang patungo sa kusina.  Masyado kasi siyang. . Hindi niya maipagpatuloy  dahil sasabihin niyang masyadong guwapo para  gawin ang ganoong trabaho.  Napapitlag siya. Noon lang niya na acknowledge  sa sarili na guwapo ang amo kahit pa marami  nang kababaihan sa kanilang lugar ang  nakapagsabi at madalas pang magtanong kung  suplado ba si Mr. Evangelista.  “Mabait ba si Mr. Evangelista?”   “Ano hitsura niya tuwing umaga?”  Nais tuloy sagutin ni Edith, Kung nais n’yong  malaman ay bakit ayaw ninyong magtrabaho sa  kanya?   BUHAY PA sina Adora at Agnes sa kusina.  Naghanda ang mga ito ng espesyal na buko juice  para makapagpalamig ang kanilang guests.  Binigyan sila ni Edith ng instruction kung paano   gumawa ng sandwich na ang hitsura ay talagang  presentable na kagaya ng makikita sa mga class  na hotel.  Kung tungkol sa pananghalian ay medyo  nakalusot sila dahil barbecue ang magiging estilo  ng paghahanda; basta nandoon na ang mga  iihawin ay ayos na at puwede nang iwanan ang  pamilya ni Mr. Masaquel.  Ngunit hindi pa rin puwedeng iwanan ang  guests, lalo na si Mr. Masaquel dahil tanong ito   nang tanong tungkol sa lugar. Nagpaunlak naman  si Edith nang ituro siya ni Michael para siya ang  sumagot sa mga katanungan. Si Onyok ay mas  naging epektibo bilang lifeguard sa mga batang  hindi na talaga napigil na maligo sa pool.  Madilim na nang mapansin ni Michael na  nandoon pa rin si Edith at tumutulong kina Adora  at Agnes sa paghahanda para sa hapunan ng mga  bisita.  “O, puwede ka nang umuwi,” anito sa dalaga.   “Hindi mo na trabaho iyan.”  Isang tingin pa lamang sa lalaki ay alam na  kaagad niyang pagod na rin ito. Pareho lang sila  na gumawa ng mga trabaho na hindi nila linya;  wala kasi silang choice. Kung hindi siya kikilos ay  mapupulaan ang resort. At kahit ayaw rin niya sa  existence niyon sa Pulong Banal ay ikalulungkot  niya kung hindi iyon magtagumpay.  Sa sasandaling panahon na siya ay nakakapag   trabaho roon ay nakita niya ang napakalawak na   posibilidad ng Pulong Banal para maging  kompetensya ng Boracay. Nalungkot siya dahil sa  iba napadako ang landas ng kanilang magandang  lugar. Nang makasigurong kaya na nina Adora at Agnes  ang natitira pang gawain ay nagpaalam na siya  kay Michael. Umakyat naman ang huli para  siyasatin kung nasisiyahan ang mga kliyente sa  mga silid at upang alamin kung nakakaagwanta si   Onyok sa gawain nito roon sa itaas.  Nang papalabas na si Edith ng malaking pinto ay  nasalubong niya si Joel.  “Bakit ngayon ka lang uuwi?” Mainit ang ulo nito  sa ideyang madilim na ay nandoon pa rin siya.  “Napakarami naming inasikasong trabaho  ngayon,” tugon niya. “Nanggaling ka ba sa  amin?”  “Oo,” sabi nito na pumasok sa bulwagang dati   rati ay sala ng villa; pinagmasdan nito ang bagong   disenyo ng napakalaking silid na puwedeng  maging dance floor para sa isandaang katao.  “Nag aalala ang inay mo sa ’yo.”  “Tayo na, kung gayon,” yaya niya sa sundo.  “Sandali lamang,” pigil ni Joel dahil hindi pa rin  ito tapos sa pagpuna sa naging kinalabasan ng  villa ng aguelo nito. Naglakad lakad pa ito  hanggang sa komedor at napasimangot dahil iba  na ang kulay ng mga dingding doon.  Naghintay na lamang siya sa may pinto. Nang   bumalik ang binata mula sa komedor ay  nakasimangot ito.  “Nababaduyan talaga ako sa ginawa ni  Evangelista sa bahay ni Lolo!” disgusto nitong  sabi. “Tingnan mo na lang kung ano ang nangyari  sa mga wood panel sa komedor?”  “Tayo na, Joel,” yaya niya dahil medyo malakas  ang tono ng pagsasalita nito. “Hindi! Talagang nakakaasar ang nangyari sa   villa,” anito. “Sana’y hindi na lamang ito ang  ibinenta ni Carmela. Sana’y ’yung bahay na lang  sa Dasmariñas Village!”  Lalong lumalim ang kunot sa pagitan ng mga  kilay ng binata nang ituon ang pansin sa isang  sulok ng bulwagan kung saan nandoon ang  napaka elegant na grand piano na pinagtulung   tulungang ilabas nina Michael, Mang Emong at  Onyok mula sa music room at pinaghirapang  iluklok sa isang plataporma upang maging center   of attraction sa bulwagan; may maliliit na mesang  nakapalibot doon na parang estilong nightclub.  “Ang baduy talaga!” naiiling na bulalas nito.  “Ang baduy baduy!”  “Eh, bakit mo ibinenta kung ayaw mo palang ma   baduy ang bahay ng lolo mo?” tanong ng isang  tinig mula sa itaas ng hagdanan. Si Michael.  Hindi sanay na matanong nang ganoon si Joel  kaya sarkastiko itong sumagot. “Paanong hindi ko  sasabihing nabaduy itong villa? Sino ba namang   taong may taste na basta na lamang sisirain ang  orihinal na disenyo nitong bahay? Eighteenth  century England ang style nito, Evangelista. . Are  you familiar with eighteenth century designs?”  Eighteenth century music ang alam ko,Ulol! tugon  ng utak ni Michael. “Wala akong alam sa mga  sinasabi mo,” maanghang na tugon nito. “Ang  alam ko lang ay hindi na ito pag aari ng iyong  pamilya kaya wala ka nang karapatan kung  baduyin ko man ang kabuuan ng bahay na ito,   okay?”  “Joel, please.. .” yaya ni Edith na nakikiusap.  “Tayo na.” “Hindi ko maisip kung bakit natitiis mong mag   trabaho para sa taong ito, Edith,” baling nito sa  kanya na ang tinutukoy ay si Michael.  “Kailangan kong kumita, Joel,” tugon niya. “At  saka maayos naman ang trato sa ’kin ni Mr.  Evangelista; patas siya sa pasahod.. . At kaya niya   ipinatanggal ang mga wood panel sa komedor ay  para huwag madaan daanan n’ong mga  trabahador na walang keber kung masagi nila  ’yung mga antigong narra.”  Lalong nainis si Joel. Hindi kasi nito akalain na  ipagtatanggol ni Edith si Michael Evangelista.  “Narinig mo na ang paliwanag ng aking  sekretarya, Anzures?” Si Michael naman ang noon  ay nagkaroon ng pagkakataong makaganti.  “Kapag nakaahon ka kasi sa mga pagkakautang   mo sa sugal sa Maynila ay saka mo bilhing muli  itong villa; baka sakaling sa panahong iyon ay  lugi na ako’t ibenta ko ito.”  Napatingin siya kay Joel.  “Hindi totoo ’yon!” tanggi nito. “Kagustuhang  ibenta ng kapatid kong is Carmela itong villa  dahil sa Amerika na siya titira!”  “Tama na ’yan, Joel,” muling saway ni Edith na  hinatak na ang binata. “Tayo na!”  Nagpatianod na ito. Hanggang sa paglabas ay   may sinabi pa rin ito tungkol kay Michael; dinig  na dinig iyon ng huli.  “Itaga mo sa bato, Edith,” ani Joel, “hindi tatagal  dito ang Evangelista na ’yan!”

 

chapter Five  

ANG ALAM NI MICHAEL ay isang linggong  mamamalagi sa resort ang pamilya Masaquel.  Ngunit nakakadalawang gabi pa lamang ang mga  ito ay biglang nagpaalam ang padre de familia na  napakabikas ng tindig na akala mo ay taga   militar.  “Ano po’ng naging problema?” naguguluhang  tanong niya. “Hindi po ba kayo nasiyahan sa   serbisyo namin?” Kahit kulang ang staff ay  walang reklamo ang mga Masaquel.  May papel na ipinakita si Mr. Masaquel sa kanya.  “May batang nagbigay sa akin nito nang kami’y  pumasyal sa dagat kahapon.”  Inabot iyon ni Michael at binasa ang nilalaman ng  kapirasong liham na ang ginamit na tinta ay pula. Dear Mr. Masaker,   Umalis na kayo! Hindi na niya napilit ang kanyang guests sa pag   alis. Nanlulumong pinanood na lamang niya ang  mga ito habang si Edith naman ay nakitulong sa  paglalabas ng mga bagahe.  Nang makaalis ang mga Masaquel, natagpuan ng  dalaga na nakaupo sa may pintuan ang kanyang  amo.   Hindi niya malaman kung anong approach ang  gagawin. Kitang kita sa mukha nito ang bahid ng  panlulumo. Mukha itong galit sa mundo,  partikular na sa lugar na kinasadlakan.  “Ano po ang gagawin natin, Sir?” kiming tanong  niya.  “Ano bang kasalanan ang nagawa ko, Miss  Sanchez?”  “Po?”  “Ang sabi ko, ano ang kasalanan ko’t nangyayari   ang ganito sa ’kin?” galit nitong ulit. “Kung bakit  hindi mo kasi sabihin sa ’kin kung ano ang  mayroon sa lugar na ito at ako’y mag iimpake na  rin!”  Hindi siya nakakibo. Ano ba talaga ang dapat  niyang sabihin?  “Tell them that they’re unfair!” desperadong sabi  nito. “Kung gusto nila, doon sa may dagat, mano   mano na lang!”  “Hindi gan’on kadali iyon, Mr. Evangelista,”   mahinang tugon niya.  “Ano ang hindi madali? Napakadali para sa  kanila ang sirain ako. Ni hindi ko alam kung sino  ba talaga ang kalaban ko. Kung alam ko lang. . ”  Bilang pagsimpatiya, naupo rin siya sa may  pintuan malapit sa may hamba kung saan siya  sumandal patagilid. Hindi niya alam kung paano  maiibsan ang dalamhating nadarama ni Michael.  Mas pinili niya ang manahimik at pakinggan ang  mga hinaing nito na sa kanyang paghusga ay may   rason. “I’m here to earn a decent living,” patuloy nito.  “Why won’t they give me a chance? Pagdating  din ng araw, ang lugar na ito at ang mga tao ang  makikinabang.”  Gulung gulo ang isipan ng lalaki. Naroon ang  isipin kung paano nito maibabalik ang puhunan  ng kanyang Tio Edgardo. Naroon ang takot niya  na baka hindi niya mapaunlad ang sinimulang   resort, na babagsak pa rin na gaya ng dati ang  buhay niya at malaking kahihiyan para sa  kanyang sarili ang gayon.  Ang kanyang anak na si Hazel, paano niya ito  mabibigyan ng magandang buhay na talagang  nagmula sa kanyang pinagpaguran?  “Naguguluhan ako, Miss Sanchez,” angal nito.  “Masakit itong nangyayaring ito kung ikaw ang  nasa katayuan ko.”  Parang batang nagsusumbong ang tono ng   kanyang amo; para itong humihingi ng saklolo,  ng kakampi. Wala siyang nagawa kundi ang  tapikin ito sa balikat. “Kung may magagawa  lamang ako para mabago ang sistema—”  “Anong sistema? Hindi kita maintindihan.”  “Ang sistema ng buhay dito sa Pulong Banal,”  tugon niya na may pag iwas sa katotohanan.  “Hindi lang kasi sanay ang mga tao na mayroong  resort na kagaya nito; hindi sila sanay na  makakita ng mga taong taga ibang lugar dahil   pakiramdam nila ay sasakupin sila.”  “Bakit sila? Bakit hindi ka kasama?”  “Naranasan ko na ang manirahan sa siyudad,”  sagot niya. “Kahit papaano, bukas ang aking  isipan sa pagbabago at pag unlad. Natuto na  akong maging practical.” “Practical ba ang dumito ka samantalang puwede  ka namang magtrabaho sa Maynila at kumita  nang malaki?”   “Practical din ba para sa ’yo ang dito mag   negosyo?”  Napailing ito. “Iyon lang kasi ang nakita kong  posibilidad,” tugon nito. “Malaki ang potensyal  ng lugar na ito na umunlad dahil mas accessible  ito kesa Boracay. Hindi ba iyon nakita at naisip ng  hinahangaan n’yong si Señor Enrico?”  “Nakita niya iyon,” tugon niya. “Pero mas naisip  niyang mas makabubuting hayaan ang  kapaligirang ito sa natural nitong anyo; may   pagka environmentalist si Señor Enrico at hindi  siya sang ayon sa mapang exploit na business na  tulad ng turismo.”  Hindi masyadong naniwala si Michael sa  isiniwalat ng dalaga. Nararamdaman nito na  hindi iyon ang dahilan kung bakit magre resort sa  violence—tulad na lamang ng pagpapadala ng  death threat sa pamilya Masaquel—ang kahit na  isang tao o grupo ng mga tao para lamang huwag  matuloy ang isa pang enterprise na tulad ng   private resort na hindi naman mabubulgar ang isa  pang kahina hinalang enterprise na matagal nang  may operasyon doon.  “I don’t think it boils down to environmental  issue,” anito. “Alam kong may iba pang dahilan  kung bakit ayaw ng mga taga rito sa resort.”  “Wala ako sa posisyon na ikumpirma ang iyong  mga hinala,” tugon ni Edith na tumindig.  “Ngayon, kung hindi ka tatayo diyan at mag isip  kung paano ka makakabawi ay walang   mangyayari sa mga pagod natin nitong mga  nakaraang araw.” Umarya na naman ang  katalasan ng dila niya. “Ano sa palagay mo ang mabuti nating gawin?”  tanong nito na tumindig na rin. “Is there still hope  for this mess?”  “Of course, there is! First, gawin mo ang lahat ng  magagawa mo na maipakita sa mga taga rito  kung sino ka talaga, kung ano ang dahilan kung   bakit ka nandito; if you say you’re here to earn a  decent living, ipakita mo! Hindi kami ganoon ka   inhospitable, Mr. Evangelista, gaya ng iyong pag   aakala.. . We know a friend or foe when we see  one.”  Nagsimula na siyang maglakad patungo sa  direksyon ng kanilang opisina; iniwan niya ang  amo na nakabitin sa kanyang mga sinabi.  Paghamon iyon dito.  Hanggang doon lang niya maipapadama ang   kanyang loyalty sa amo; naroon din ang respeto at  pagtitiwala sa kakayahan nitong mapaunlad ang  resort kahit sa simula pa man ay napakalabo ng  katayuan. Ang kanyang mga sinabi ay paghamon  upang malampasan nito ang mga pagsubok na  dumarating at dadating pa.  Pangarap din naman niya na makitang maunlad  ang kanilang bayan. Kailangan lang ng isang  spark ng pagbabago para matauhan ang mga tao  na kailangan nilang sumabay sa anod ng pag    unlad na nagaganap din sa mga karatig pook.  Hindi naman modernization o industrialization  ang kaagad na katugunan; nais niyang mamulat  ang mga kababayan niya na may iba pang  solusyon laban sa kahirapan.  Mayamaya pa ay narinig niya ang malamyos na  tiklada ng piano sa bulwagan. Tumutugtog na  naman si Michael.   BAGO MAGTANGHALI ay dumating si Onyok  upang pauwiin kaagad si Edith.  “Hinimatay ang inay mo, umuwi ka daw agad!”  balita nito.  Kaagad niyang hinanap si Michael upang  makapagpaalam na baka hindi siya makabalik sa  hapon.  “May darating ka bang bisita?” tanong nito.  “Wala!” inis na tugon niya.  Habang naglalakad pauwi ay nagpupuyos ang   damdamin ng dalaga. Bakit kaya sa tuwing  magpapaalam siya para umuwi ay bisita ang  laging tugong hinala ng amo kung bakit siya  uuwi?  Samantala, minabuti na lang ni Michael na  harapin ang mga papeles sa mesa nito kaysa  magsintir sa observatory. Nawawalan siya ng  ganang mag isip kapag ganoong natatanaw niya  ang buong paligid na against sa kanya.  Nang hindi rin naman makapag concentrate sa   mga papeles ay naglibot siya sa villa at kinumusta  sina Adora at Agnes na naroroon pa. Ito ang  magkapatid na naaasahan sa panahon ng  pangangailangan.  “Kumusta na kayo?” tanong niya sa mga ito.  “Mabuti po, Sir,” tugon ni Agnes na mas talkative  kaysa sa kapatid. “Bakit po umalis agad ang ating  mga bisita? Ngayon pang ganadong ganado  akong magluto dahil kahit papaano ay natutunan  ko nang magluto nitong mga nasa cookbook na   ibinigay ni Edith.”  Napangiti si Michael.  “Hus! Iilan pa lang naman ang nababasa mo  d’yan, ah,” buska ni Adora sa kapatid. “Kahit na,” sagot ni Agnes. “Sa tingin ko ay  napakadali namang lutuin ng mga ito. ’Yung mga  pangalang Pranses lamang ang mahirap  bigkasin!”  “Eh, kailan po ulit tayo magkakaroon ng bisita?”   tanong ni Adora.  “Palagay ko’y sa Abril na,” tugon niya. “Malapit  na ’yon.”  “Ano po ang gagawin naming magkapatid?”  usisa ni Agnes.  “Sa ngayon ay wala pa muna,” natatawang tugon  niya. “Pero kakailanganin ko ang serbisyo n’yo  dahil mismong ako’y hindi marunong magluto ng  aking kakainin! Si Mang Emong ay driver, hindi  kusinero, kaya ang alam lang niya ay maglaga ng   itlog.”  Nagtawanan ang magkapatid. Hindi lang sa  sinabi ng amo kundi sa nadarama nilang  pagkakilig dahil napakaguwapo ng kanilang  kausap.  “O sige,” paalam niya. “Maiwan ko na muna  kayo. Magpahatid kayo kay Mang Emong sa  inyong pag uwi at saka ’yung mga pagkaing  hindi na maise serve ay iuwi n’yo na dahil hindi  na pupuwede iyon bukas.”   “Opo,” sabay na sagot ng dalawa.  Dinig pa niya ang hagikgikan nina Agnes at  Adora nang makalabas siya ng kusina.  Nang magdapit hapon, nainip siya sa kawalan ng  magagawa. Nagtungo siya sa kanyang silid at  saka nagbihis ng medyo kaswal na kasuotan—  maong, rubber shoes at polo shirt na puti. Kinuha  rin niya ang isang kahon ng imported Swiss  chocolates sa kanyang personal refrigerator at  saka na lumabas.   Hindi na niya kinailangang ipagtanong kung saan  nakatira si Edith dahil ayon kay Kapitan Berto,  ang bahay nito ang unang bahay sa pagbaba ng  burol. NAGULAT SI EDITH nang matagpuan ang amo  na nakatayo sa may pintuan.  “Hindi mo ba ako patutuluyin?” tanong ni  Michael.   “Tuloy po kayo, Mr. Evangelista,” napilitang  sagot niya. “Maupo ho kayo.”  Sinipat ng lalaki ang sala ng modest na  kabahayan.  Napatitig  ito  sa  antigong  eskaparateng puno ng mga aklat.  “Pamana ni Señor Enrico,” aniya nang makitang  tinititigan iyon ng amo. “Hindi bagay dito sa liit  ng bahay namin, ano?”  “Kung magagamit naman para ma enhance ang  kaalaman ay bakit hindi?” pakli nito na umupo sa   pang isahang sofa na kahoy na may almohadong  ginantsilyo ang punda. “You have a very nice  home.”  “Tahi ni Inay ang mga kurtina,” saad niya.  “Marunong din akong maggantsilyo pero hindi  masyadong matiyaga.”  “Pakibigay mo ito sa iyong inay,” anito na iniabot  sa kanya ang kahon ng mamahaling tsokolate.  Noon naman ay lumabas mula sa kusina si Aling  Elvira. Tumayo si Michael upang batiin ang ina   ng sekretarya. “Magandang gabi po.”  “Maupo kang muli, Mr. Evangelista,” pormal na  sagot ng matanda na alanganing iniabot ang  kanang kamay dahil nakikipagkamay rito ang  lalaki. “Napadalaw po kayo?” “Inisip ko po kung bakit napauwi nang maaga si  Edith,” tugon nito nang makaupo na. “Baka po  may problema. May maitutulong po ba ako?”  “Ah, wala naman,” ani Aling Elvira na umupo sa   isa pang sofa at napansin ang kahon ng tsokolate  na iniaabot ng anak. “Ano ito?”  “Bigay po ni Mr. Evangelista sa inyo,” tugon ni  Edith na lumakad patungo sa kusina.  “Salamat, Mr. Evangelista,” anang matanda.  “Michael na lang po.”  “Michael, kung gayon. Alam mo kasi, si Edith  lamang ang maasahan ko dito sa amin mula nang  mamatay ang aking mister. Eh, ako’y nanghina’t  hinimatay kanina kaya ipinatawag ko siya. Hindi   kaya malaking istorbo sa ’yo?”  “Hindi po,” nakangiting tugon nito. “Gan’on po  pala ang nangyari pero hindi po sinabi sa ’kin ni  Edith. Baka po may kakulangang bitamina sa  inyong katawan. Magpatingin po kaya kayo sa  doktor?”  “Napakalayo ng doktor dito sa Pulong Banal,  Amang,” mahinang tugon ni Aling Elvira. “Sa  katapusan ng buwan ay luluwas naman akong  kasama ng kapatid ni Edith; marahil ay saka pa   lang ako makakapagpatingin sa doktor.”  “Hihintayin pa po ba ninyo ang katapusan ng  buwan?” tanong ng lalaki.  “Wala tayong magagawa.” “May dadating pong nurse dito mula sa  Maynila,” anunsyo nito. “Baka po sa makalawa ay  nandito na iyon; baka po puwede kayong  puntahan para makita ang inyong kalagayan. Para  kung sakali’y matukoy din ng nurse kung ano ang   diperensya sa inyo.”  “Kunsabagay. May kaalaman din naman ang  nurse sa medisina, kesa naman magpatingin ako  sa albularyo. Aba’y ayaw ni Edith na ako’y  nagpapatingin kay Tandang Ikong.”  Napangiti si Michael. Talagang may bahid na ng  pagkamoderno ang sekretarya.  “Siyanga pala,” ani Aling Elvira, “may  magaganap na sayawan sa Sabado ng gabi.  Dadalo ka ba, Mr. Michael?”   “Hindi ko po alam,” nakangiti pa ring tugon nito,  isinalalay ang baba sa kaliwang kamao.  Nakita ni Aling Elvira na walang suot na wedding  ring si Michael. Tinawag nito ang anak. “Edith,  parito ka nga,” anito.  “Bakit po, Inay?” tanong ni Edith na nagbalik sa  sala.  “Isama mo si Michael sa sayawan sa Sabado,” ani  Aling Elvira.  “Baka hindi po niya nais na dumalo—”   “Ah, maano bang basta sundin ako?” putol ng  ina. “Para makakilala naman ni Michael ng mga  bagong kaibigan.”  “Opo, Inay,” napayukong tugon niya.  Noon naman sumungaw mula sa itaas si Elsa.  “Inay. . ”  “Nandito ako, Anak,” kaagad na tugon ni Aling  Elvira. Napatingin si Michael sa itaas ng hagdanang   kahoy na may limang baitang. Naroon ang  kapatid ni Edith. Hindi magkamukha ang  magkapatid.  “Bakit ka napalabas, Anak?” masuyong tanong ng  matanda na sinalubong si Elsa sa kalagitnaan ng  hagdan.  “May napanaginipan po ako, Inay....” Nakatitig si  Elsa sa lalaki. “Sino siya?” tanong nito.  “Siya si Mr. Evangelista,” tugon ni Aling Elvira.  “Ang amo ng ate mo.”   “Ako si Elsa,” nakangiting pakilala nito sa sarili.  Ngumiti rin si Michael. “Hello, Elsa.”  Hindi na lumapit ang lalaki para kamayan ang  kapatid ni Edith. Wala na rin namang  pagkakataon dahil kaagad itong inaya ng ina para  bumalik ulit sa itaas ng bahay.  Nagpaalam na lang si Michael. Sa paglabas nito sa  tahanan nina Edith, may kaagad na tumimo sa  isipan nito. May psychological disturbance ang  kapatid ng dalaga.

 

chapter Six  

ANG SUMUNOD NA ARAW ay ginamit nila sa  pagpapadala ng mga mensahe sa mga target  nilang kliyente sa Maynila.  Muli na namang tumawag si Tio Edgardo upang  alamin kung bakit nakaalis na ang mga Masaquel  samantalang weekend pa dapat ang alis ng mga  ito.   “Tumawag sa akin si Ernie Masaquel,” anito.  “Nagreklamo po ba sa inyo?” tanong ni Michael.  “Hindi naman,” tugon nito. “Pero it seems like  you’re having some problems?”  “Yes, Tio.”  “I know it’s beyond your control, Hijo. Talagang  ganyan sa simula. For all we know, may mga  resort din sa di kalayuan na sinasabotahe.”  Sana nga kung ganoon lamang, cynical na sabi ni  Michael sa sarili nang i off niya ang cell phone. At   least, marunong umunawa si Mr. Masaquel.  Siniguro raw nito, ayon kay Tio Edgardo, na hindi  makalabas sa kaalaman ng kung sino ang tungkol  sa sulat.  Minabuti ni Edith na samahan si Michael sa ibaba  ng villa; una nilang destinasyon habang  pansamantalang walang ginagawa ay ang  pondahan ni Aling Masang.  Nandoon din si Kapitan Berto. “Kumusta na, Mr.  Evangelista?”   “Mabuti po,” tugon ni Michael na nakipagkamay  sa kapitan.  “Mabuti’t napasyal ka?”  “Naiinip po sa villa si Mr. Evangelista,” mabilis  na tugon ni Edith. “Nagpasama po siya dito para  maka pamasyal naman at makikuwento.”  “Aba, magaling ’yon,” anang kapitan na inan   yayahang umupo ang lalaki. “Alam mo, Amang,  magaling ang ganyang ika’y may pagkukusang  makipagkaibigan. Umiinom ka ba ng lambanog?”   Umiling ang lalaki. May ngiti sa mga labi bilang  pagpapakita ng graciousness kaysa naman  tumanggi ito na tila kinikilabutan dahil kahit  kailan ay hindi pa siya nakainom ng ganoong uri  ng inumin.  “Imported kung ganoon?” tanong ng isa pang  lalaking nandoon na nakikinig at pinagmamasdan  si Michael.  “Wala po kasing lambanog sa mga kasayahan at   mga nightclub na napuntahan ko na.”  “Aba’y walang problema kung imported ang  gusto mo,” pabirong sabi ni Kapitan Berto.  “Masang, maglabas ka ng isang Johnny d’yan!”  Hindi nga biro, may Johnny Walker sa pondahan!  Kaagad na kinuha ni Michael ang wallet upang  unahan sa pagbabayad si Kapitan Berto na  napansin nitong medyo lasing na pala.  Inulit pa ng kapitan ang order. “Masang, si  Johnny!”   “Nariyan na!” tugon ni Aling Masang na masama  ang tingin sa kapitan.  Napansin iyon nina Michael at Edith. Sa isip ni  Edith, hindi dapat um order ng ganoon ang  kapitan. Si Michael naman ay lalong tumindi ang  hinala. Isang simpleng pondahan, may Johnny  Walker Scotch Whiskey? Para tuloy nais nitong  um order pa kung mayroon si Aling Masang na  stock ng Chivas Regal.  “Alam mo, Amang,” ani Kapitan Berto nang sila   ay nagkainuman na, “nasisiyahan ako’t nakasalo  ka namin ngayon.”  “Ako man po,” simpleng tugon ni Michael. “Alam mo,” patuloy pa ng kapitan, “kaming mga  taga Punong Banal ay mga masayahing tao. Kaya  nga tayo nagkakasayahan, hindi ba?”  Nagtawanan ang mga kainuman nila.  “Pero.. ’yung nightclub mo.. este, resort pala,”  patuloy ng lasing nang kapitan, “eh.. nagulat   kaming mga taga rito! Pero, okay lang ’yon sa  akin, kaya.. kita mo naman, buo ang suporta ko  sa ’yo kaya pati ang anak kong si Onyok ay  pinagtatrabaho ko para sa ’yo. . para hindi mo  naman masabi na. . hindi marunong makisama si  Kapitan, hindi ba?”  “Naku, Kapitan!” sabat ni Aling Masang mula sa  loob ng pondahan nito. “Lumalabas na naman  ang pagka pulitiko mo!”  “Hindi nga ba, Mr. Evangelista?” tanong ni   Kapitan Berto na umakbay pa kay Michael.  Bago ito nakasagot ay may pumaradang kotse sa  tapat ng pondahan. Natahimik ang mga nandoon  nang umibis mula sa sasakyan si Joel.  “O, Joel,” bati ni Kapitan Berto nang humarap ang  bagong dating sa kanila, “kumusta na ’yung  banda at sound system na hinihiling ko sa ’yo?”  Nakipagkamay muna si Joel bago sumagot.  “’Yung banda ay ayos na, Kapitan,” tugon nito.  “Pero ’yung sound system ay nagkaproblema   dahil makakasabay pala natin ’yung pasayaw sa  San Sebastian. Alam n’yo na, iisa ang puwedeng  maarkila dito sa San Josef at naunahan na tayo ng  pinsan kong si Rodolfo sa pagkuha.” Mayabang  ang tono nito sa pagsasabi ng balita.  “Paano na ’yan?” tanong ni Kapitan Berto.  “Alanganin palang mabitin patiwarik ang ating  pasayaw? Buti kung puwede ang radyo na  lamang ni Masang!”   “Hmph! Ako na naman ang nakita!” angal ng  tindera.  Noon naman ay pinanonood ni Edith mula sa  loob ng pondahan ang kanyang amo. So far, so  good. Maigi naman pala itong makiharap sa  inuman. Hindi ito iyong tipo na matataga dahil  simple at mas nais na makinig kaysa bumangka sa  usapan.  “May sound system po ako sa resort,” suhestyon  ni Michael nang medyo matahimik ang mga   kaharap pati na si Joel. “Baka po puwede na  iyon.”  “Aba’y mayroon pala kay Mr. Evangelista!”  bulalas ni Kapitan Berto na napatapik sa  pinakamalapit na katabi sa kaliwa nito. “Onso,  may sound system si Mr. Evangelista! Wala na  pala tayong problema.”  “Gayon na nga, Kapitan,” ayon ni Mang Onso.  “Nagpapalapad ng papel, Evangelista?” nakaka   insultong saad ni Joel nang makasilip ng   pagkakataon na makapagsalita na ang lalaki  lamang ang makakarinig.  “Nais ko lamang makatulong,” seryosong tugon  nito.  “O, baka naman makapagyabang?” uyam ng  binatang Anzures, halatang naghahanap ng  pagsisimulan ng gulo.  Natunugan iyon ni Edith. Kaagad siyang lumabas  mula sa loob ng pondahan upang yayain na ang  kanyang amo. “Eh, Mr. Evangelista,” aniya nang   makalabas, “tayo na pong bumalik. Baka po  nagtataka na sina Adora kung bakit tayo  natatagalan.”  “Hindi ba nakakahiyang iwanan sila?” tanong ni  Michael na napatingin kina Kapitan Berto na noon  ay pinag uusapan ang tungkol sa darating na  pasayaw. “Siya nga naman, Edith, my love,” sabad ni Joel  na hinatak ang dalaga upang tumabi rito.   “Mamaya mo na yayain ang boss mo.”  “Pero may tatawag pong kliyente ngayong  hapon,” sabi ni Edith na umiwas na makatabi si  Joel. “Kailangan pong nandoon kayo sa villa.”  Napatingin si Michael kay Kapitan Berto na noon  ay naghihintay nang magpaalam ang una. “Paano  po, mga kasama,” pasantabi nito na tumindig,  “mauuna na po ako sa inyo. Sa susunod na lang  po.”  “O sige, Mr. Evangelista,” tugon ni Kapitan Berto.   “Salamat sa painom mo! ’Yung sound system, ha?  Aasahan ko ’yon!”  “Opo, maaasahan n’yo po,” sagot ni Michael na  humabol kay Edith na noon ay nakauna na sa  pag alis. KASABAY NG PAGDATING ng nurse na titigil  sa Pulong Banal ang isang medical and dental  mission team.  Napatigagal ang mga taga roon nang makita ang   napakaraming dayo na nakaunipormeng puti  sakay ng dalawang L 300 van. Ang isa ay pag aari  ng Tio Edgardo ni Michael na maiiwan na roon  upang may magamit na sasakyan ang huli kaysa  sa kotse nitong kakaunti ang puwedeng isakay.  Nagtuloy muna ang team ng doctors at nurses sa  Villa San Miguel upang makapag agahan doon  dahil ang mga ito ay napakaagang umalis sa  Maynila at sumakay sa inupahang ferry boat  patungo sa Mamburao.   Bumalik ang team sa sentro ng barrio upang  isagawa ang kanilang mission na masaya namang  sinuportahan ng mga kasamahan ni Kapitan  Berto. Sino ba naman ang tututol sa serbisyo  publiko kung sadyang makakatulong para sa  nakakarami?  Pati si Edith ay naatasang mag asikaso sa  pangangailangan ng doctors at nurses. Magaan na  magaan ang loob niya kahit napagod sa   maghapong gawain. Hindi niya alam ang tungkol  sa move na iyon ni Michael.  Nang hapong iyon, nang bumalik ang team sa  villa upang doon magpalipas ng gabi at  makapagpahinga ay sumama si Edith sa  paghahatid upang pasalamatan si Michael dahil  pati ang ina niya ay nakapagpagamot.  “Hindi mo nabanggit sa ’kin ang tungkol sa  medical mission,” aniya nang makaharap ang  amo. “Bakit hindi ka man lamang sumilip doon   kanina nang nakapagpasalamat sa ’yo ang mga  taga barrio?”  “Nai embarrass ako kapag pinasasalamatan,”  nakangiting tugon nito.  Napangiti rin siya sa nakitang kaligayahan ng  kaharap. “Hus! Baka nga siguro nagpapalapad ka  ng papel, gaya ng sabi ni Joel?” biro niyang  tanong.  “Siguro.”  Ipinahatid siya nito kay Mang Emong. Habang   nasa daan, hindi maiwasan ni Edith na mag isip  tungkol sa amo. Hindi dala ng kanyang hamon  nang umalis ang mga Masaquel sa villa ang  medical mission na iyon. Mahirap at matagal ang  organisasyon para pagsama samahin ang isang  grupo ng mga doktor para pumunta roon. Sigurado siyang hindi iyon pagpapalapad ng  papel. Sigurado rin siyang hindi na kinailangan  pang sabihan si Michael na gumawa ng hakbang   para makapaglingkod at mapalapit sa mga taga   Pulong Banal. Talagang likas ang pagiging  sensitibo nito sa nakitang pangangailangan ng  mga tao.  Nakadama siya ng paghanga rito, paghanga na  may halong kaba dahil may biglang sumaksak na  talinghaga sa kanyang isipan: What would it be  like to be married to a man like Michael  Evangelista? Ano kaya ang feeling na tugtugan  siya ni Michael ng isang malamyos na tugtugin?   Isang love song, kumbaga?  Sa gulang na beinte dos, noon lang siya nakapag   isip ng ganoon tungkol sa isang lalaki!

 

chapter Seven 

 NANG SABADO NG GABI, naroon ang  eagerness kay Edith na makita si Michael. Ngunit  may halo iyong kaba dahil baka hindi naman ito  magpunta sa sayawan.  Sa nakaraang gabi matapos ang medical mission,  ayaw pa sana niyang umuwi kung hindi pa siya  pinapauwi ni Michael; nais pa niya itong  tulungan sa pag eestima ng mga bisita. Malamang   daw na tuwing ikalawang buwan ay darating ang  doctors at nurses sa lugar nila.  Natawa pa siya nang sabihin nito sa kanya na ang  nurse nila ang maging reception clerk kapag wala  itong inaasikasong pasyente.  “Wise ka rin naman, ano?” buska niya. “Siyempre,” nagniningning ang mga matang  tugon nito. “Baka kasi mabagot si Miss Marquez,  bigla tayong iwanan.”   Ngayong naririnig na ni Edith ang tugtugan mula  sa plaza ng barrio ay naroon ang excitement sa  kanyang mga mata. Sana’y sunduin niya ako,  naisip niya. Nasa bahay pa lang siya noon.  Ngunit nang may marinig siyang sasakyang  pumarada sa tapat, medyo nanlumo siya nang  makitang si Joel iyon.  “Halika na, Sweetheart!” tawag nito.  Napilitan siyang lumabas. “Hindi mo ako  sweetheart,” malamig niyang sagot nang   sumakay sa kotse.  “Sino kung gan’on ang sweetheart mo?” tanong  nito na halata sa boses at kilos na nakainom na.  “Si Evangelista ba?”  Hindi siya sumagot.  Pagdating sa sayawan ay nakahinga siya nang  maluwag nang hatakin siya ng kanyang mga  kaibigang babae sa isang mahabang upuan.  Napilitan siyang hiwalayan ni Joel.  Sa pagkakaupo niya, hindi mapaknit ang kanyang   mga mata na tumingin sa entrance ng sayawan.  Inaabangan niya ang pagdating ni Michael. Kahit nang isayaw siya ng isang binata, doon pa  rin siya nakatingin. Lumaon ang mga sandali pero  nakatutok pa rin ang kanyang mga mata sa  entrance. Hindi na nga niya nawarian kung sinu   sino na ang kanyang mga nakapareha. Batid niya  sa isip at puso, pagdating ni Michael ay magiging  lutang ito sa karamihan—a breed apart! Walang   panama rito kahit sino sa kabinataan ng San Josef,  maski si Joel Anzures.  Natagpuan na lamang niyang kasayaw si Joel.  Nag request pala ito sa master of ceremonies at  nagbayad nang napakalaki para lamang masolo si  Edith sa tugtog na iyon.  Kumulubot ang matangos na ilong ng dalaga  nang maamoy ang alak sa hininga ng kasayaw.  “Bakit ka ganyan?” tanong nito. “Bakit ba mula  nang makilala mo ang Evangelista na ’yan ay   naging mailap ka na sa ’kin?”  “Lasing ka lang, Joel,” mahinahong tugon niya.  “Dahil ba mas matangkad siya? Mas guwapo?”  Hinapit nito ang baywang niya para lalo silang  magkalapit.  “Joel!” angal niya nang maramdamang bumaba  ang mga kamay nito sa kanyang balakang. “Below  the belt ka na!” Pilit niyang itinaas ang mga  kamay nito sa kanyang baywang. Muli na  namang bumaba ang mga iyon. “Joel, hindi na   ako muling makikipagsayaw sa ’yo!”  “At kanino ka naman makikipagsayaw? Kay  Evangelista?”  “Bakit ka ba ganyan?”  “Hindi ko gusto kung paano siya tumingin sa  ’yo!”  Paano ba siya kung tumingin sa ’kin? tanong niya  sa isip. “Hindi naman niya ako tinititigan nang  masama!”  “Sabi mo lang ’yon,” anito na inilapit pa ang   mukha sa mukha niya.  Halos manigas ang mga litid niya sa leeg sa pag   iwas na mapalapit ang kanyang mukha rito. Noon may tumapik sa balikat ng binata. “May I  cut in?”  Isa lang ang may lakas ng loob na gawin iyon.  Ilang sandali pa ay nakatitig na si Edith sa mga  mata ng lalaking hinihintay niyang dumating.  “Request niya ang tugtog na iyon,” aniya.   Napakalakas ng kabog ng kanyang dibdib.  “So?” tugon ni Michael. “Nagbayad din naman  ako d’on sa mesa para maisayaw ka. Pampubliko  nga lamang.”  Inianunsyo nga ng emcee, “The public may  dance!”  Dumami ang mga nagsasayaw.  “Mabuti’t dumating ka,” bulong niya.  “Ayoko nga sanang pumasok dito sa sayawan,”  tugon nito. “Pero nang makita ko ang ginagawa   sa ’yo ni Anzures.. .”  Namula siya. Nakita pala ni Michael iyon! Mabuti  na lamang at natago ng dilim ng gabi ang  kanyang pamumula; payak din lang naman ang  mga mumunting ilaw na ikinabit sa palibot ng  plaza para magkaroon ng kulay ang gabi.  Makulay na nga ang gabi para sa kanya.  Bigla niyang napansin na tila sumisikip ang  paligid; medyo napadami yata ang mga  sumasayaw. Hindi naman mahilig ang mga   kabataang nandoon na sumayaw ng sweet.  May bumangga kay Michael.  “Ano ba!” anang bumangga na galit.  “Sorry, Pare.” Ito pa ang humingi ng dispensa.  Kinabahan na si Edith, lalo na nang balingan si  Michael ng ilan pang kabinataan. Mayamaya pa ay hindi na alam kung sino ang  nambubugbog at kung sino ang nabubugbog.  Nasalya lang ang dalaga sa isang tabi. Halos   mapaiyak na siya dahil wala siyang magawa  upang matulungan ang amo.  Malaking lalaki nga si Michael Evangelista ngunit  kung sampu naman ang kalaban? Aba’y si FPJ  lamang ang nakakagawa na makatalo ng kahit  isandaang kalaban!  “Awatin n’yo sila!” nagmamakaawang pakiusap  niya sa mga nandoon sa kanyang tabi.  Mayamaya pa ay dumating ang mga tanod ni  Kapitan Berto. Napayapa rin ang kaguluhan.   Nang magkaroon ng pagkakataon ay hinatak niya  si Michael palabas ng sayawan. “May sugat ka!”  “Okay lang,” tugon nito na humihingal pa.  “Halika sa bahay nang magamot ’yan.”  Wala itong nagawa kundi ang sumunod. Lingid  sa kanila na nagniningas sa galit ang mga mata ni  Joel nang makita silang tumalilis. Umalis din ito  palayo ng sayawan. “OKAY RIN ang hospitality n’yong mga ‘saints,’”   pabirong sabi ni Michael nang nililinis na ni Edith  ng bulak na may alkohol ang sugat sa noo nito.  “Aray!”  “Huwag kang magulo,” saway niya na hinipan  ang noong may sugat.  Nalanghap nito ang samyo ng hininga ng dalaga.  Napatitig ito sa maamo niyang mukha; sa labi  niyang walang artipisyal na kulay. Napansin  naman niya ang aktong iyon.  Nagkatitigan sila.   “Alam mo, may rason talaga kung bakit dapat  magselos si Anzures,” malamyos na bulong nito.  “Bakit mo nasabi ’yan?” tanong niya na walang  kamalay malay na napaka seductive ng kanyang  boses; nakaawang pa nang bahagya ang mga labi  nang matapos magsalita.  Sa iilang pulgadang layo ng kanilang mga labi,  bumigay ang lalaki sa tawag ng damdamin. “This  is why. . ”   Parang ibong humapon sa pugad ang mga labi ni  Michael sa malalambot na labi ni Edith. Sa una ay  malamyos pero nang lumaon ay naging  malalim.. .  “Kaya pala ayaw mong pumaroon ako sa villa,”  ani Elsa mula sa itaas ng hagdan, “gusto mo, sa  ’yo lang siya! Kaya pala!”  Kaagad na nagkahiwalay ang kanilang mga labi.  Hindi sila kaagad nakakilos. Nang sila ay  manumbalik sa kahinahunan mula sa init na   nadama ay nagtatakbo na si Elsa patungo sa  kalsada.  Humangos si Michael sa labas upang habulin ang  babae.  Si Aling Elvira na noon ay naalimpungatan ay  bumaba rin. “Ano’ng nangyayari dito?”  “Si Elsa ho,” tugon ni Edith na tila nanuyo ang  lalamunan nang makita ang ina, “nagtakbo po sa  labas!”  Pahangos na lumabas din si Aling Elvira upang   habulin ang anak. Si Edith ay hindi makakilos;  nanlambot ang mga tuhod na napaupo na lamang  sa isang bangko.  “Elsa!” tawag ni Michael. “Si Ate Edith. . nakikipaghalikan kay Michael!”  malakas na sabi ni Elsa habang nagtatatakbong  walang sapin sa mga paa. “May gusto siya kay  Michael! Naghahalikan sila!”  Sa wakas ay nasakote rin ito ng lalaki.   Nagpipiglas si Elsa. “Ayoko sa ’yo!” tili nito. “Si  Ate Edith ang gusto mo!”  May mga nakarinig sa mga sinabi ni Elsa, mga  taga Pulong Banal na noon ay pauwi na mula sa  sayawan. Pinagtinginan ng mga ito ang  nangyayaring tagpo; pigil ni Michael sa kanan si  Elsa at si Aling Elvira naman sa kaliwa.  “Naghahalikan sila ni Ate.. .” muling sabi ni Elsa.  “Ano ’ika mo?” Nagpanting ang tainga ni Aling  Elvira.   “Sila ni Michael. . ”  Napatitig si Aling Elvira kay Michael—ang  dahilan kung bakit sinumpong si Elsa ng sira nito  sa ulo.

 

chapter Eight 

 SA PAGKAPAHIYA dahil nakaladkad sa   kahihiyan ang kanyang anak na dalaga, galit na  binalingan ni Aling Elvira si Michael. “Bitiwan mo  si Elsa,” anito sa pagitan ng mga ngipin. “Tama si  Joel, wala ka ngang idudulot na magaling!” Napilitan siyang bitawan ang braso ni Elsa.  “Pero.. .”   Hindi na siya nakapagpaliwanag. Pinanood na  lang niyang kaladkarin ni Aling Elvira ang  bunsong anak pabalik ng bahay.  Uurong susulong siya. Nang tumapat siya sa  bahay nina Edith ay narinig niya ang masasakit na  salitang binitawan ni Aling Elvira sa anak, mga  salitang hindi kayang sikmurain ng isang dalaga.  Kakatok sana siya ngunit bago pa man siya  papalapit sa pinto ay bumukas iyon at patakbong  lumabas ng bahay si Edith; hindi siya pinansin   nito.  “Edith!” tawag niya ngunit tuluy tuloy lang ang  dalaga paakyat sa burol, sa kabilang bahagi na  papunta sa gulod.  Napilitan siyang sundan ito. Ngunit palibhasa  hindi siya sanay sa pag akyat ay napabagal siya;  hindi niya maaabutan si Edith na tila yata kahit  nakapikit ay kabisado ang daan!  Nang marating ang itaas ng gulod ay dinig ni  Michael ang paghampas ng alon sa mga bato sa   ibaba. Naroon ang dalaga sa may gilid;  nakatanaw sa malayo, nakayupyop ang ulo sa  mga tuhod.  “Edith. . ”  “Iwanan mo ’kong mag isa!”  “Pero, Edith. . ” anito na nilapitan ang dalaga,  naupo sa tabi niya. “Let me talk to your mother.  Sasabihin kong kasalanan ko ang lahat.” “Wala kang kasalanan.” Pinilit niyang kalmahin   ang tinig. “Sa tingin ko naman. . Hindi niya  naipagpatuloy ang nais sabihin. Sa puso na  lamang niya nasabi: Kasalanan ba ang aming  ginawa?  “Hindi ka na papupuntahin ng inay mo sa villa,”  mahinang sabi nito.  “Bakit naman ako susunod sa kagustuhan n’ya?”  sabi niya na nilingon ito. “Para lamang bigyang  palaman ang mga sasabihin ng mga tao na kaya  hindi na ’ko pupunta ay dahil may namamagitan   nga sa ’tin? I may be a barrio lass, Michael, but I’m  not stupid!”  Matagal silang hindi nagkibuan.  “Pakakasalan kita,” biglang sabi nito.  “What?”  “Sabi ko, pakakasalan kita.”  Napailing siya. “Dahil lamang sa ikinalat ni Elsa,  pakakasalan mo ako?” tugon niya. “No, Michael,  huwag.”  “Bakit?”   “Lalo lamang lalala ang. . kalagayan ng aking  kapatid,” mahina niyang tugon na napayuko.  “Lalo akong sisisihin ni Inay. . ”  “Kapatid mo ba talaga si Elsa?”  Ironic ang ngiting sumibol sa kanyang mga labi.  “Ampon lang namin siya,” tugon niya. “Anak  siya sa labas ng isang kapwa sundalo ni Itay. .  Pero mahal na mahal namin siya.”  “She needs all the help she can get,” pakli nito.  “Bakit ba siya nagkagan’on?”   Napabuntunghininga siya. “Noong siya’y sixteen  years old, ginahasa siya ng isang di kilalang  lalaki.. nabuntis siya pero nalaglag ang bata. .  Mula noon ay hindi na siya katulad ng dati.” Marami pa sana itong itatanong ngunit may mga  tinig silang naulinigan mula sa ibaba ng gulod.  “Ano ’yon?” Naalerto ito; inakbayan siya at  handang ipagtanggol sakaling panganib ang  dumarating.   Nagkubli sila sa likod ng isang malaking bato  kung saan hindi sila abot ng sinag ng kalahating  buwan.  Mula sa karimlan ay lumabas ang ilang lalaki.  Sumunod pa ang malalaking kahon sa kanilang  mga balikat. Kitang kita ni Michael na ang mga  kahong iyon ay kahon ng mamahaling alak.  Smugglers!  “Bilisan n’yo!” utos ng leader. “Ang babagal n’yo  naman!”   “Totoo pala talaga!” pabulong na bulalas ni  Michael. “Bakit hindi mo sinabi agad sa ’kin?”  “Shh!” saway ni Edith. “Iyan ang ikinabubuhay  ng halos lahat ng taga rito; mas malaki ang  kinikita nila kesa pangingisda at magtrabaho sa  koprahan.”  “Kaya ba bawat dumating na dayong tulad ko ay  hindi welcome dahil baka magsumbong sa mga  coast guard?” bulong na tanong nito.  Nasinagan ng ilaw ng maliit na flashlight ang   mukha ng leader ng smugglers.  Kitang kita ni Michael ang mukha ng lalaki; hindi  ito maaaring magkamali—si Joel Anzures!  Napatingin ito sa kanya; nakayuko siya.  “Matagal ka na nilang nais patayin. . ” bulong  niya na napayakap sa lalaki; nanginginig siya sa  takot. “Nakiusap ako kay Joel na huwag kang  gagalawin.”  Niyakap siya nito nang mahigpit!   Simpleng disposisyon ng mga tao at isang taong  may salapi ang pinambili ng loyalty ng  mahihirap.  Befriend and conquer ang ginawa ng mga  Anzures para matanganan sa leeg ang mga taga   San Josef; at dahilan naman sa loyalty ng mga ito  sa kinikilala nilang benefactor ay tanggap nila ang  gamitin sila kahit sa illegal na paraan kung iyon  ang makakasapat upang sila ay hindi magutom.  Napakahusay na taktika! Taktikang pinahinog ng   panahon hanggang sa matatak sa mga sumunod  na henerasyon. Malamang din na ang  pangunahing patakaran sa lugar na iyon ay:  Squealers will be prosecuted!  Nang mawala na ang grupo ng mga bandido ay  nagyaya nang umalis si Michael.

 

chapter Nine  

SA KABILA ng mga bulung bulungan na ininda  ni Edith nang magsimba sila ng kanyang inay ay  pumasok siya sa trabaho nang dumating ang  Lunes ng umaga.  “Hindi ka na pupunta doon!” sigaw ni Aling  Elvira nang makitang bihis ang anak at patungo  na sa villa.  “Inay,” tugon niya, “wala po akong dapat na   ikahiya.  Hindi  tayo  mabubuhay  kung  pakikinggan natin ang tsismisan ng mga tao.” “Pipiliin ko nang magutom kung ang kakainin  natin ay galing sa—”  “Pinagputahan?” galit na dugtong niya. “Kanino  ba kayo maniniwala? Sa katkat ng kung sinu sino  o sa anak n’yo?”  Walang nagawa si Aling Elvira. Humabol pa ito  hanggang tarangkahan upang talakan ang anak.   “Ni hindi mo alam kung saang lupalop  nanggaling ang lalaking ’yan! Baka kriminal ang  Evangelista na iyan na nagtatago sa batas!”  Habang paakyat sa villa ay puno ng isipin si  Edith. Inisip niya ang mga walang kabagay bagay  na tsismis na alam niyang si Joel ang  nagpasimuno para maging ilag ang mga taga   Pulong Banal kay Michael. Maano kung kriminal  pa siya?  Napapitlag ang kanyang puso. Paano kung may   asawa na?  Sa isip at damdamin niya, hindi dahilan ang mga  iyon upang pigilin ang kanyang sarili na  respetuhin si Michael.. at ito ay mahalin.  Napagtanto ni Edith, sa loob lamang ng beinte   cuatro oras, kapag mahal mo pala ang isang tao  ay hindi mahalaga kung ano pa siya o ano ang  kanyang ginawa. Basta mahal ko siya!  Ang revelation na iyon sa kanyang puso ay  nagbigay ng takot sa kanya. Paano kung dahil   lamang sa kalungkutan kaya siya niyakap at  hinalikan nito? At sinabi pang pakakasalan siya!  Naninikip ang dibdib na pumasok siya sa  bakuran ng villa; naroon din kasi ang anticipation  ng pagkikita nila ni Michael. Nagulat siya nang makitang nasa driveway ang  kotse ni Joel; may isa pang kotse ang nakaparada  roon.  Isang matinis na boses ng babae kaagad ang   sumalubong na tunog sa may bulwagan.  “Michael, Darling,” ani Christine na nakalambitin  ang mga kamay sa bisig ng lalaki, “if it’s not for  this handsome young man, baka nawala na ako!”  Napakatipid ng ngiti nito, halata ang  embarrassment sa sobrang kaartehan ng boses ni  Christine.  Si Joel ang unang nakapansin kay Edith na noon  ay nakatayo na pala sa may pinto. “O, Edith,” bati  nito, “balita ko’y hindi ka na daw darating?”   Napatiim bagang si Michael sa pasaring ng  binata.  “Marami kaming trabahong dapat gawin bago  mag opening, Joel,” malamig na tugon ni Edith na  lumapit sa tatlo.  Nang makalapit siya ay kaagad naman siyang  hinapit ni Joel para ipakita sa bagong dating na si  Christine na: She’s my girl! At iyon ay para na rin  kay Michael.  Hindi siya makatingin sa boss niya; hindi rin siya   makahulagpos sa pagkakadaiti kay Joel dahil  hawak nito ang gilid ng kanyang blusa.  Sa nakitang iyon ay yumakap din si Christine sa  lalaki. “Sino siya, Michael?” tanong nitong  nakangiti at parang maamong tupang nakatitig sa  mukha ng dalagang nakatungo.  “She’s Edith,” mababang tonong tugon nito, “my  secretary.”  “Ah, the secretary!” pakli ng babae. “How nice!”   Ang ngiting iyon ay nabura sa mga labi ng  maarteng babae nang makitang may hitsura pala  ang barrio girl na sekretarya ni Michael.  “Ah, Michael,” anito, malambing na muli ang  tono, “why don’t you invite this young man,  Joel.. and. . his girl. . for dinner? Parang welcome  party ko na rin.”  “Sure, Christine,” napilitang tugon ni Michael. Sa  lahat naman ng ayaw niya ay kumbidahin si Joel  Anzures para makasalo sa hapunan. At si Edith   pa ang kapareha nito! “Please join us for dinner,”  pormal nitong paanyaya.  “Hindi ako—” simula ng dalaga.  “Ako ang bahala sa inay mo,” putol ni Joel.  “Papayag iyon kapag ako ang iyong kasama.”  Nagtagis ang mga bagang ni Michael. Kapag ako  pala ang kasama ni Edith ay hindi papayag si  Aling Elvira? MAGHAPONG WALA SA OPISINA si Michael.   Naisip ni Edith na tiyak na kasama ito ni Christine  sa pamamasyal palibot ng villa; malamang na  nagsa sightseeing ang mga ito sa observatory.  Tila naninikip ang dibdib niya habang iniisip ang  dalawa—si Christine na sadyang kaakit akit na  nakayakap sa kanyang mahal!  Tila nais niyang humagulhol sa tindi ng pani   bughong nadarama. Wala kasi siyang magawa  kundi ang manahimik sa opisina at gawin ang  mga correspondence na iniutos sa kanya ni   Michael bago ito lumabas upang samahan ang  bisita. Malamang na magkahawak ang mga kamay nila,  aniya na ini imagine ang dalawa na magka   holding hands. Sumagi sa kanyang balintataw ang  mapupulang labi ni Christine na laging tila  nakaumang at naghihintay na halikan ni Michael.  Bakit ganito? Noon lang isang araw, payapa ang  kanyang kalooban; may takot para sa safety ng   amo, ngunit kahit paano ay payapa. Mas  nakakabagabag pala ang pag ibig kaysa death  threat! Mas masakit din siguro ang manibugho  kaysa tamaan ng punglo!  Masakit ang isipin na hindi sila para isa’t isa ni  Michael!  Hindi siya umuwi para mananghali; sa  diskusyong namagitan sa kanila ng ina ay wala  siyang ganang umuwi para makasalo ito.  Malaki ang kanyang hinanakit. Ano ba ang   masama sa isang halik? Isang halik lang nga iyon,  ngunit bakit nang makita niya si Christine na  malambing na nakadikit kay Michael ay tila  nawari niya kung saan nagkaroon ng masama ang  halik na iyon.  She fell in love! Napaibig siya nang dahil lamang  sa halik? Nagtalo ang kanyang kalooban. Hindi  sapat iyon para umibig; naging hudyat lang iyon  para mapagtanto niyang all the while, mahal na  niya si Michael.   Nang makita niya ang panlulumo nito sa pag alis  ng mga dapat ay naging tauhan sa resort, ang  hinanakit nito sa mga taga Pulong Banal na  sinuklian pa ng kabutihan at pakikisama, ang  pagnanais nitong maging maunlad ang  sinisimulang negosyo—lahat ng iyon ay nagbuo  ng respeto niya rito. Respeto ang pundasyon ng  kanyang pag ibig, hindi isang pisikal na bagay na  tulad ng halik.   Kaya nga nandoon siya at handa pa ring  maglingkod kahit laman siya ng usap usapan sa  sentro ng kanilang barrio; kaya nga siya nandoon  ay para patunayan din sa sarili na hindi siya ang  tipo na magpapatangay sa mga usap usapan.  Ngunit ang nagpapasakit sa kanyang dibdib ay  hindi niya alam kung may nadarama rin si  Michael sa kanya. At sa tema pa ng mga  nangyayari, ang pagdating pa ni Christine, lalong  naging malabo ang lahat.   Alas tres ng hapon ay sumungaw si Mang Emong  sa pinto ng opisina.  “Puwede ka na daw umuwi, sabi ni Sir,” anito na  kaagad ding umalis. “Babalik ka pa daw  mamaya?”  Pati pagdi dismiss sa kanya sa araw na iyon ay  hindi na maharap ni Michael.  “Busy siguro sa pag e entertain kay Christine,”  nanlulumong sambit ni Edith nang i off ang  computer at inayos ang ibabaw ng kanyang mesa.   Nilukot at itinapon niya sa waste basket ang isang  note na kanyang naisulat dahil sa lumbay.  Laman sana niyon: Dear Mr. Evangelista, I would like to tender my resignation effective  immediately. Sorry if this will cause you some  inconvenience but I really cannot work for you  anymore.   Nawala ang pagiging straightforward niya bilang  ang matalas na si Miss Edith Sanchez; naglahong  parang bula ang natutunan niya sa formal  correspondence. Ebidensya ang liham na iyon na  pinaghirapan niyang isipin.  Hindi iyon formal correspondence. Iyon ay isang  pormal na pagpapahayag na hindi niya matiis ang  sarili na siya ay umiibig.   ALAS SIETE nang dumating si Joel para sunduin  si Edith. Ipinagpaalam siya nito sa ina niya dahil  malamang na gabihin sila.  “Don’t worry,” anito nang nakasakay na sila sa  kotse, “I’ll be nice to your Michael Evangelista.”  Hindi na lang niya pinatulan iyon; nanahimik siya  hanggang sa makarating sila sa villa.  Dinner lang iyon ngunit mukhang dadalo sa  FAMAS Awards night ang bihis ni Christine.   Samantalang si Edith ay nakasimpleng bestida na  madalas niyang isuot sa pagsisimba. Si Joel  naman ay naka polo na mahaba ang manggas,  nakakurbata at naka dinner jacket pa.  Si Michael ay kaswal lang din ang suot, pantalong  itim na tinernuhan ng napakaputing kamiseta at  saka pinatungan ng itim na blazer panlalaki. Kinis  na kinis ang buhok nitong napakaitim na basa pa  sa pagkakapaligo. Wala itong suot na alahas.  Samantalang si Joel ay tila nangingislap ang mga   kamay sa tatlong malalaking singsing na brilyante  sa mga daliri. Tila limang kilo rin ang bigat ng  mga bracelet nito na parang kadena na ng aso sa  kapal. Sina Adora at Agnes ang nagsilbi sa kanila, ayon  sa instruction ni Michael. Sa bulwagan sila  naghapunan; candlelight dinner sana sa terasa  ngunit tila uulan kaya sa loob na lang. Tutal ay  nasa malapit naman ng grand piano kaya ganoon   pa rin ang ambiance.  Parang magaspang sa paglunok ni Edith ang mga  pagkain; masarap sana ngunit parang wala siyang  gana dahil kaharap niya si Michael. Si Joel naman  ay napakasosyal at madalas purihin si Christine  sa kagandahan nito.  Sa kabuuan ng hapunan, naging tagapakinig lang  si Edith dahil manipulado ni Christine ang  usapan.  Nang isilbi ang champagne ay lalong naging bibo   sina Joel at Christine. Si Michael ay pormal; si  Edith ay magsasalita lamang kung siya ay  natatanong.  “Sayang, kung nandito ka sana n’ong Sabado ng  gabi’y naisayaw sana kita,” kasalukuyang sabi ni  Joel kay Christine.  “Speaking of dance,” tugon naman ng babae,  “bakit wala tayong music, ha, Michael?”  “Sorry,” sabi nito. “Teka’t sasabihin ko kay Mang  Emong na patugtugin—”   “No,” pigil ni Christine nang tatayo ang lalaki  upang hanapin si Mang Emong. “What I mean is,  why don’t you play the piano?”  Saglit na natigilan si Michael.  “Please, Michael, Darling?”  Wala siyang ganang tumugtog pero napilitan  dahil nakita niya ang biglang pagningning ng  mga mata ni Edith. Nais din nitong tumugtog  siya.   “Okay,” aniya na lumapit sa piano at binuksan  iyon. Naghanap muna siya ng piyesang  tutugtugin sa compartment ng upuan. May nakita  siyang puwedeng tugtugin. Ayaw niyang  tumugtog ng isang concerto o menueto, walang  classical. Ang nais niya ay isang love ballad.  Inilagay niya ang piyesa sa patungan at tinimpla  ang sarili. Saka sinimulan ang tugtugin.  Sa intro pa lamang ay nag react na si Christine.  “Oh, I love that!” anitong napapalakpak. “I wish I   can sing that with you!”  Saglit na tumigil si Michael. “Yes, why not,  Christine?”  “No,” tanggi nito. “Alam mo namang parang  boses ni Vilma Sanchez ang boses ko.”  “Hindi ko itutuloy ang pagtugtog kung walang  makikipag duet sa ’kin,” banta niya na iiwan na  ang piano.  “Ano bang kanta iyan?” biglang tanong ni Edith.  Napatingin siya sa dalaga. “Come here, tingnan   mo ang kopya ng piyesa,” anyaya niya rito.  Lumapit naman si Edith; napangiti nang makita  ang pamagat. Hindi niya kasi kaagad naisip ang  kantang iyon dahil iilang nota pa lamang ang  natitipa ni Michael nang ito ay tumigil. “I think I  know how to sing that, kung may ka duet ako.”  Muli na namang sinimulan ng lalaki ang tugtog;  lalong naging mas madamdamin ang intro dahil  nasa tabi nito si Edith.  Saka nito sinimulan ang pag awit.   Love, like a road that never ends How it leads me back again to heartache  I’ll never understand. . Umapaw ang pag ibig sa mga mata ni Edith nang  titigan siya ni Michael para senyasan na siya  naman ang kumanta.   Darlin’, I put my heart upon the shelf. . Kapwa nila nalimutan na nandoon sina Christine  at Joel; pinanood sila ng mga ito na may  panibugho sa mga mata.  Nang sabay na sila sa koro ng awiting Next Time I  Fall In Love ay sumilay ang ngiti sa kanilang mga  labi. Noon lang sila umawit nang sabay ngunit  parang matagal na silang nagdu duet!  At nang dumating sa parte na ang sinasabi ng   linya ay: . . I will be with you. ., malaki ang impact  niyon kay Michael.  Lalo pang ibinuhos ni Edith ang damdamin niya  sa pangalawang stanza. Oh, Love, as I look into your eyes  Well, I wonder if it’s wise  To hold you  Like I’ve wanted to before. .   Lalong ginanahan si Michael sa pagtipa at  pakikipagdueto. Mukhang sa susunod na umibig  ito. . kay Edith na!  Nang matapos ang song number, pakiramdam ng  dalaga ay nakayapak siya sa alapaap nang biglang  magsalita si Christine.  “I think I’ve got a nasty headache,” reklamo nito.  “Nais ko nang matulog.”  Walang nagawa si Joel kundi ang magpaalam   dahil ito rin ay na out of place!

 

chapter Ten 

 KAHIT WALANG MASYADONG GAGAWIN sa   opisina ay maagang dumating si Edith. Hindi  niya kasi matagalan ang hindi pagpansin sa kanya  ng ina.  Sa kabila noon, umaapaw sa galak ang kanyang  puso dahil sa nakaraang gabi. No one can take  that away from me! masidhi niyang sabi nang  ihuni ang tono ng awiting pinagsaluhan nila ni   Michael.  Humuhuni pa nga siya nang pumasok ang lalaki  sa opisina. Napahinto siyang bigla; napahiya  dahil baka narinig siya nito.  “Nice song, isn’t it?”  Narinig niya ako! “Yeah,” tugon niya na namula  ang mga pisngi. “Nice song.” Naupo si Michael sa silya, nakatitig pa rin sa  mukha ng dalaga na gradually ay nanumbalik sa   dating kulay. “How’s your sister?” tanong nito  para lamang may mapagsimulan ng conversation.  “Okay naman,” tugon niya na pilit gawing  normal ang tono. “Kailangan niya ng tranquilizer  para makatulog. Pero okay naman siya.”  “How about your mother? Galit pa ba siya sa  akin?” Naging seryoso ang tono nito.  “Lilipas din ’yon,” paniniguro niya. “Pasasaan  ba’t mababaon din sa limot ang lahat.”  Nakuha niya ang nais puntuhin nito; na hindi   iyon patungkol sa galit ng kanyang ina kundi sa  halik.  Bigla rin niyang naalala na may isang Christine na  nandoon lang sa loob ng villa. “I’ll try—”  Hindi pa man siya natatapos sa sasabihin ay  walang sabi sabing bumukas ang pinto.  “Michael,” ani Christine na pumasok sa opisina,  “bakit naman iniwan mo ’kong mag isa para mag   almusal?”  Napakanipis ng suot ng babae; nakapantulog pa   ito. Napayuko na lang si Edith.  Nahinuha ni Michael ang aksyon ng dalawa. Si  Christine ay may nais palitawin at naapektuhan  naman si Edith!  Mabilis na tumayo ang lalaki at nilapitan si  Christine, tinanganan ito sa braso at hinatak  palabas ng opisina. Nang makalabas ay sinita niya  ang babae. “How dare you barge in there looking  like that?” galit niyang tanong .   “What was wrong with that?” inosenteng tanong  nito. “Ikaw lang naman ang nandoon.. at ang  iyong secretary.”  May pailalim na tingin ang ipinukol ng babae sa  direksyon ng pinto ng opisina. Muli itong hinatak  ng lalaki para malayo sila sa pandinig ni Edith.  “Why? What’s the big deal, Michael?” tanong ni  Christine. “Ano ba? You’re hurting me!”  Binitawan niya ang dalaga. “The big deal,  Christine, is nandito ka!” galit na tugon niya. “Just   when things are going right, bigla ka na lang  sumulpot!”  “Why? Are you hitting it off with the little  secretary?” sarkastikong tanong nito. “Ano ka,  nababaliw?”  “I’m not crazy,” tiim bagang niyang tugon. “Nais  kong pakasalan si Edith and I will ask her right  now if she’ll have me!”  Napanganga ang malanding babae, hindi maka   paniwala sa narinig. “You can’t mean that!”   “Oh, yes, I do!”  Nagkatinginan silang dalawa; ang mga mata ni  Christine ay tila maluluha, ngunit si Michael ay  pinilit na patigasin ang loob dahil kung padadala  na naman siya sa dramang iyon ng kaharap ay  walang mangyayari sa kanyang planong yayaing  pakasal si Edith.  Nang mapagtantong wala na talaga itong  magagawa ay masasakit na salita ang namutawi  sa mga labi nito. “Fool! Tanga! Tanga ka,   Michael!”  Nagtatakbo ito pabalik sa silid. Hindi niya ito  sinundan; mas nais niyang mag impake na ito at  umalis para mabawasan ang kanyang problema. Paano niya mabubura ang ideyang tumatak sa  isipan ni Edith nang makita nito sa Christine sa  ganoong kasuotan?  Walang kamalay malay sina Michael at Christine  na dumating si Joel sa mga sandaling sila ay   nagtatalo. Palibhasa kabisado ang villa, nagtuloy  lang ito sa opisina, dala ay isang lumang diyaryo.  Sandali lamang ang lalaki roon. Paglabas ay wala  na ang hawak nitong diyaryo sa kamay; abot ang  ngiti hanggang tainga. May na accomplish na  naman ito! PAGBALIK NI MICHAEL SA OPISINA ay tila  naumid ang dila nito nang makita ang  condemnation sa mga mata ni Edith. “Look. . ”   “May nais ka bang sabihin, Mr. Evangelista?”  “Why don’t you call me ‘Michael?’”  “Why should I?”  “Edith, let me—”  “Hindi ba kung may mister, may misis?”  “Look, Edith, hindi ’ko—”  “Hindi mo, ano?”  “Hindi ko asawa si Christine!” desperadong  paliwanag nito. “She’s just a friend, and if you’re  thinking that we slept together last night, you’re   wrong!”  Napaiwas siya ng tingin. Ayaw pa rin nitong  umamin. Anyway, bakit siya nagre react nang  ganoon dito? Ano ang karapatan niya? “Look, Mr. Evangelista,” aniya na nagbaba ng  tono, “wala akong karapatan na bulatlatin ang  relasyon n’yo ni Christine pero binabalaan kita  kung may balak kang pagtuhugin kami! You can  have a mistress for all I care, pero huwag ako!   Hindi ako para sa ganyan lamang!”  “What are you saying?” tanong nito na  naguguluhan.  “Ano po ang ibig sabihin nito?” Inihagis niya ang  diyaryong pinatungan niya ng ilang mga papeles;  bumagsak iyon sa paanan ni Michael na dinampot  naman nito.  Habang tinitingnan ang lumang peryodiko ay  may narinig silang busina ng sasakyan; hindi iyon  ang sasakyan ni Christine. Iba iyon.   Matagal nitong pinagmasdan ang article tungkol  sa kasal nila ni Lisa Esguerra Evangelista. Sa mga  sandaling iyon, nais din nitong kunin ang ginupit  na kopya ng obituary ng asawa mula sa isa ring  peryodiko; nakatago lang iyon somewhere sa  drawer sa mesa nito at naka laminate pa.  Nais nitong sabihin kay Edith na patay na si Lisa;  nais nitong sa sariling bibig manggaling iyon at  patunayan sa sariling paniniwalaan ito ng dalaga.  Ngunit ang talim ng mga mata ni Edith ay   nagsasabing kahit ano ang mamutawi sa bibig ni  Michael ay hindi paniniwalaan.  May mahinang katok mula sa pinto. Bumukas  iyon. Bumungad si Mang Emong.  “Eh, Sir, nagpasama po sa ’kin. . ”  Isang batang babae ang patakbong lumapit kay  Michael. “Daddy!” sigaw nito. “Hazel!” Isinantabi ni Michael ang nais sabihin  kay Edith.   Napaluha naman si Edith nang makita ang mag   ama na nagyakap.  “Daddy. . I missed you!” anang bata na mahigpit  na kumuyapit sa ama.  “I missed you, too, Hazel. . ” tugon ni Michael na  napapikit sa labis na kaligayahan. Napaaga ang  pagsasauli sa kanya kay Hazel. Napakagandang  sorpresa iyon kahit nasa gitna siya ng isang  problemang emosyonal.  Nang tingnan niya si Edith sa kinatayuan nito sa   may mesa ay wala na ito.

 

chapter Eleven 

 PAULIT ULIT NA NAGLARO ang awitin sa  kanyang gunita. Sa kabila ng kaligayahang  nadama nang awitin niya iyon kasama si Michael  ay hindi napigil ni Edith ang pagluha. ... And if it drives me crazy,  I know better why  The next time I try.. .   Kahit naroon na ang resolusyon sa kanyang isipan  na sa susunod na siya ay umibig, titiyakin na  niyang hindi na siya muling magkakamali!  Dalawang araw na ang lumipas mula nang  makita niya ang tagpong iyon; dalawang gabi  siyang hindi pinatulog ng alaalang dala ng mga  mata ni Michael na nagsusumamong kung  anuman ang mamutawi sa labi nito ay kanyang   paniwalaan.  Ngunit ano pa ang dapat nitong patunayan sa  kanya? Hindi pa ba sapat na prueba ang  napakagandang batang iyon na yumakap sa ama  nito?  Ang galing ng timing ng lahat. Labas na si  Christine. Hindi ito talaga asawa ni Michael.  Ngunit ang masakit ay patungo na rin siya sa  hatak ng damdamin na nagsimula sa isang halik.  Idadagdag lang siya nito sa marahil ay   napakahabang listahan ng mga babaeng nabihag  ng gandang lalaki nito, ng mabikas na tindig, ang  helpless nitong aktong dala ng mga suliranin  tungkol sa resort. At napakalaking magnetismo  mayroon ang husay nito sa pagtugtog sa piano!  Sana ay hindi ko na lang tinanggap ang trabahong  iyon, panghihinanakit niya sa isip. Sana ay  nakinig siya sa kanyang ina. Sana ay nakisali na  lang siya sa sentimyento ng mga taga Pulong  Banal na isnabin ang proprietor ng Mont St.   Michel, Resort of the Saints.  Makalangit ba ang kanyang napala?  “Hindi ugaling santo ang ako ay ibulid na walang  kamalay malay sa kasalanan!”  Kinamumuhian niya ang lahat—ang mga  pangyayaring nagtakda sa kanya na umibig kay  Michael Evangelista! Sana ay nilunok na lang niya ang katotohanan na  kahit may batik ang pangalan ni Joel ay inibig na   lang niya ito. At least, kahit pinuno ng mga  smuggler ay masigasig na siya ay paibigin—at  lalaki pa!  Walang saysay! Walang kamala malaki ang  resolusyon na iyon dahil bali baligtarin man ang  mundo ay talagang hindi niya magagawang  ibigin si Joel Anzures kahit pa malaki ang  kanyang utang na loob sa lolo nito.  At si Elsa. Sa isang banda ay instrumental ito sa  paglilinaw ng kanyang damdamin. Ang   pinakamamahal nilang si Elsa na may crush kay  Michael ang nagbunsod sa kanya na limiin ang  kanyang damdamin na marahil ay nandoon nang  matagal ngunit hindi niya pinag ukulan ng  pansin at isipin dahil mas naging abala siya sa  pag iisip na malao’t madali, kapag natanto ni  Michael na walang mangyayari sa resort na iyon  ay mag impake na lang ito at lisanin ang San  Josef.  Kahit wala siya sa villa ay matutuloy pa rin ang   opening niyon. Balita sa nakaraang araw ay mag   iimporta na lamang ng mga tao mula sa Maynila;  malaki ang ibabayad sa mga ito dahil sumosyo na  rin ang biyenan ni Mr. Evangelista.  Sa puntong iyon, natanong ni Edith ang sarili  kung tama ba ang naging reaksyon niya, na  tahimik na lang siyang lumabas ng opisina dahil  napatunayan niyang may asawa at anak na nga si  Michael? Inakusahan nga ba niya ito sa isang  bagay na hindi pa nito nagagawa?   Sana ay hindi pahagis ang ginawa niyang  pagbibigay kay Michael sa peryodiko, naisip niya.  Pero hayun na naman ang alaala ng mga mata  nito na nakikiusap! “Edith,” tawag ng kanyang ina, “lumabas ka  dito’t may bisita ka.”  Baka si Adora o si Agnes na napadaan doon para  ibigay ang kanyang suweldo? O baka si Onyok  ang may dala? Baka nga iyong magkapatid para   kuwentuhan siya ng mga nangyayari sa villa?  Ngunit hindi si Onyok o ang magkapatid ang  bumisita sa kanya kundi si Michael, kasama ang  anak nito.  Saglit na naisip ni Edith na magpalit ng damit  dahil lukot na sa pagkakahiga ang kanyang duster  na pambahay. Okay lang! pagkuwa’y sabi niya sa  isip. Kahit na magulo at hindi nasusuklay ang  kanyang buhok.  “May sasabihin ka ba, Mr. Evangelista?” pormal   niyang tanong nang makaharap ito. Saglit niyang  tiningnan si Hazel at nakadama siya ng  kalungkutan. Ano kaya kung siya ang ina ng  magandang batang ito?  “We still have unfinished business,” simula ni  Michael.  “Tungkol saan?” Pinilit niyang magpakabato  ngunit parang ang batong iyon ay nasa kanyang  lalamunan. “Pasensya na kayo, hindi na ako  nakapagpaalam pero balak kong magpadala ng   resignation letter. Hindi ko pa lang nahaharap—”  “Hindi tungkol sa trabaho, Edith,” putol nito na  tiningnan ang anak, pinatayo ito sa harapan niya  upang mas mapagmasdan niya ang inosente  nitong mukha.  “Tungkol po saan?’ Pinilit pa rin niyang maging  pormal. “Here.. is my daughter.” Mula sa anak ay inilipat  nito ang paningin sa kanya; bale wala kung   nandoon lang sa isang tabi si Aling Elvira, mas  maigi nga iyon! “And with all that I hold dear....”  Pinili nito ang sasabihin, kailangang hindi ito  magmintis dahil nakasalalay ang sariling  kaligayahan sa sandaling iyon. “Sa harap niya,”  patuloy nito, “hinihingi ko ang iyong kamay.. .  Will you marry me?”  Nag transfer nang ilang beses ang mga mata ni  Edith mula sa lalaki, pagkatapos ay sa anak nito.  Sa ama.. sa anak. . at sa sarili niyang ina.   Tumango si Aling Elvira. Ibig nito sabihin ay:  Sabihin mo ang nadarama mo.  Sasagot na lamang siya nang biglang dumating si  Onyok; humihingal ito. “Ate Edith! Aling Elvira!”  tawag nitong lumitaw sa may pintuan. “Ay,  nandito pala kayo!” dugtong pa nang makita si  Michael.  “Ano ’yon, Onyok?” tanong ni Aling Elvira.  “Nagkaroon ng raid!” Nanlalaki pati butas ng  ilong ng binatilyo sa pagsisiwalat ng sadya.   “Nahuli ’yung mga bantay sa bodega sa kabila ng  gulod! At marami pang dadamputin!”  “Sinu sino ang hinuli?” nag aalalang tanong ni  Edith. Baka ang mga kababata niya! Baka mga  ama ng tahanan na may magugutom na pamilya.  Kundangan kasi, namulat sila roon sa Pulong  Banal sa ganoong sistema!  Wala siyang kilala na puwedeng magsuplong sa  awtoridad kundi. .  Napatingin siya kay Michael. Nahulaan din nito   ang ibig sabihin ng tingin na iyon.  “Sa pangalan ng yumao kong asawa na si Lisa,”  sabi nito, “hindi ako ang nag tip.”

 

chapter Twelve 

 RIGHT AS RAIN, wika nga ng biyenang lalaki ni  Michael tungkol sa opening day ng Mont St.  Michel, Resort of the Saints.  “The place has tremendous possibilities!” ani Mr.  Esguerra. “Ang kulang talaga ay helipad para  anumang oras na ma miss ko si Hazel ay kahit  hindi alam ng iyong mama ay pupunta ako dito.”  Napangiti si Michael sa sinabi ng kanyang   biyenan. Malaki ang pasasalamat niya sa Diyos  sapagkat naghilom na ang sugat sa pagitan nila  ng in laws; malaki rin ang pasalamat niya kay  Lisa dahil pinalaki nito ang kanilang anak na  intact ang kanyang marangal na pagkatao sa isip  ng bata.  “Salamat, Pa,” aniya. “Huwag po kayong  mawawala sa kasal ko.”  Naroon sa tabi niya ang dalaga. Nabanggit ni Mrs.  Esguerra na Edith will make a very radiant bride!   Proud na proud siya sa kanyang mapapangasawa;  hindi man kasing ugali ng kanyang si Lisa; at  lalong walang ipapantay sa yaman, wala nang  duda sa puso ni Michael na dumating na ang  ‘next time!’  Maraming luminaries ang dumalo dahil na rin sa  paanyaya ng mga biyenan ni Michael. May ilang  press people at social columnists. Tuwang tuwa si Tio Edgardo nang makilala ni   Edith. “So, ikaw pala ang advertising genius na  nagbigay ng napaka catchy na pangalan sa villa  na ito. I love it!” Inulit pa nito ang pagsambit ng  Resort of the Saints.  “Masyado po kasing saintly ang mga pangalan  dito,” natatawang tugon ni Edith. “Michael. .  Miguel. .  Pulong  Banal. .  San  Josef. .  Evangelista. . ”  “Edith Sanchez,” masuyong dugtong ni Michael.  “You look so good together,” puri naman ng Tita   Gina ng lalaki. “I wish you all the best.”  “Thank you po,” tugon ng dalaga na dinama ng  kanang kamay ang singsing sa kanyang kaliwang  palasingsingan.  Ang opening day ay announcement din ng  engagement nina Michael at Edith.  Nang nakaraang gabi ay nagkaroon ng pasayaw  para sa lahat sa sentro ng barrio. Umaapaw ang  pagkain at inumin. Nagkatuwaan ang lahat sa  kabila ng kalungkutan ng iba na marami ang   nasangkot sa ginawang raid ng coast guard sa  bodega ng mga Anzures sa kabila ng burol na  kinatatayuan ng villa.  Welcome ang lahat para dumalo. Ngunit ang  pamilya nina Kapitan Berto, Adora at Agnes at si  Aling Elvira lamang ang dumalo. Ang iba ay  nahihiya dahil naniwala sila sa mga sabi sabi na  ikinalat ni Joel tungkol kay Michael. At nahihiya  ring makihalubilo ang mga ito sa mayayamang  dayo.   Dumating din ang mga mature na miyembro ng  pamilya ni Mr. Elmer Masaquel a.k.a. Lt. Col.  Elmer Masaquel.  “Mabuti po’t bumalik kayo para sa opening,” bati  ni Edith sa commander ng coast guard sa lugar na  iyon. “Ah, this time talaga, bakasyon ito,” ani Lt. Col.  Masaquel. “After my promotion, talagang balak  kong pumunta dito as undercover and so, nang   malaman namin mula sa report na si Egay Panlilio  pala ang nakabili nitong Villa San Miguel, well. .  hindi na ako nag aksaya pa ng oras na pag   practice an as dry run ang aking pamilya.”  Natawa si Michael doon dahil naalala niya ang  kanyang pagod noong magbuhat siya ng mga  bagahe—pagod sa paghabol sa mga batang  kasama nina Lt. Col. Masaquel. Worried siya na  ipagkalat ng butihin colonel ang kawalan ng staff  sa resort.   “I’m sorry sa mga kababayan mong nasakote,”  sabi ng colonel na hinarap si Edith. “Tangan sila  sa leeg ni Anzures. We had to do such an  operation dahil may nakapag tip sa amin na  konektado rin si Anzures sa isang malaking drug  ring sa Hongkong; may koneksyon siya sa mga  naganap na patayan dito sa bayan ninyo dahil  marami na ang noon pa ay nais nang tumiwalag.”  Mapait ang ngiti ni Edith. Talagang ganoon ang  buhay. Masaya na rin siya dahil sa pagkakahuli   kay Joel ay nabigyang linaw ang matagal na ring  tanong sa kanyang isipan. Kahit munting suspetsa  ay hindi niya naisip iyon. Sino ang gumahasa kay  Elsa?  Nang ipamalita pa ni Onyok sa kanilang mga  kapitbahay ang tungkol sa raid ay nakikinig pala  si Elsa. Lumabas ito mula sa silid at iisa ang tono  na sinabing: “Buti nga sa kanya. . buti nga sa  kanya. . buti nga sa kanya. . ”  Tinanong ito ni Aling Elvira kung sino iyon.   Sa pagsagot pa lamang ni Elsa ay alam ni Edith na  malapit nang magliwanag ang isip nito. Natural  lang kasi para sa isang biktima ang makadama ng  pag asa kapag nariyan na ang tsansa na  makapaghiganti.  Hindi na lang sila magrereklamo o hihingi ng  danyos. Sapat na ang mahatulan si Joel sa iba pa  nitong mga pagkakasala.  Napabuntunghininga si Edith sa pag aalinlangan   sa kinabukasan ng karamihan sa kanyang mga  kababayan na umasa sa smuggling.  May sagot si Michael para roon. “Not to worry,”  anito sa fiancée. “Marami na talagang posible  ngayon para dito sa San Josef, partikular dito sa  Pulong Banal dahil ’yung sinasabi ko sa ’yo noon  na cottage industry ay itutuloy ko. May sinabi rin  sa akin si Papa na malapit nang pasimulan ang  isang feasibility study para gawing open port  itong San Josef; wala nang imposible dito kung   gayon. Kaya sabihin mo sa ’yong mga kababaryo  to hold on to their lands except kung kailangan ng  gobyerno.”  “You forgot something,” tugon niya.  “What?”  “The school.”  “Oh, yes, the school,” ulit naman ng lalaki na  napatingin kay Hazel. “I think we need to have  one good school around.”  Napatitig din siya sa bata na pinung pino ang   kilos, hindi katulad ng mga batang kasing edad  nito na napakalikot. Nagkaroon kaagad ito ng soft  spot sa puso niya.  “She’s so sweet,” tugon niyang nakatitig pa rin sa  bata; naalala ang una nilang pormal na  introduction.  Si Hazel ang nag alok ng engagement ring nila ni  Michael. “Please, take this ring,” anito nang iabot sa kanya   ang isang maliit na kahong alam kaagad na alahas  ang laman. “My daddy has no wife, and I have no  mother!”  “Dito mo siya pag aaralin sa Pulong Banal?”  baling niya sa fiancé.  “Where else?” tugon nito. “Alangan namang  nandito tayo sa San Josef at siya ay nasa  Montessori sa Greenhills? A family should stick  together! And she has you for a teacher; I’ll also  teach her how to play the piano; we have plenty   of books in the library. We’ll travel as often as we  can to broaden our horizons.”  “Nai imagine ko lamang kung ano ang magiging  reaksyon ng kanyang mga kaklase; her own  reaction na siya ay malilipat dito!” tugon niya.  “She’s a breed apart.”  “Do you also think the same about me?”  “Uh huh,” tugon ni Edith na hinalikan ang pisngi  nito.  “Ako din,” amin ni Michael. “Mula noong makita   kita.”  “I felt you were sizing me up!”  “No,” tanggi nito, “you were the one who sized  me up. Hindi ka pa nga umupo.”  “No,” debate niya, “I thought you were thinking I  was uncivilized.”  “Lalo ka na,” balik nito, “you were so stuck up.”  “Oh, yeah. Kung hindi ko pa batid, pa humble  effect ka pa.”  “Radical ka talaga.”   “Ikaw, kapitalista!” Kung susuriin ng makakakita sa di kalayuan ay  tila nag aaway ang dalawa ngunit hindi, dahil  nire review lang nila ang kanilang mga di   pagkakaintindihan, ang mga napansin nila sa isa’t  isa na hindi naman maituturing na lasting  impression pero kung pagdating ng oras na sila  ay kasal na at kanilang pag aawayan ay mabuti na  ngang noon pa lamang ay ilabas na nila.   “Nothing more to say, Mr. Evangelista?” tanong  ni Edith na may paghamon.  “One more,” sagot ni Michael. “Ikaw, mayroon  pa?”  “Ano muna ’yung one more mo?”  “I love you,” bulong nito.  “I love you, too.” WAKAS